„ჩვენი შვილები“ (ნაწილი II)

    წიგნიდან: „ჩვენი ეკლესია და ჩვენი ბავშვები“

თავი I – „ქრისტიანული აღზრდის მიზანი“
თავი ΙΙ – „ჩვენი შვილები“ (ნაწილი I)

 თავი II
„ჩვენი შვილები“

საშუალო სასკოლო ასაკი: 10-დან 13 წლამდე

რაც უფრო იზრდებიან ბავშები, მით უფრო რთულდება მათი ხასიათი და შესაბამისად, ნაკლებად იხსნებიან ისინი სამრევლო სკოლის მასწავლებლის, კაცმა რომ თქვას, მათთვის უცხო ადამიანის წინაშე. ბავშვები უკვე ჩამოყალიბებულნი არიან და შეთვისებული აქვთ ქცევის გარკვეული მოდელი, რომელმაც მათ ხასიათზე თავისი კვალი დატოვა. ასევე ღრმა კვალს ტოვებს ბავშვზე მისი მდგომარეობა ოჯახში. ზოგჯერ ეს მდგომარეობა წარმოშობს ეჭვიანობას, გაუცხოების გრძნობას, მესაკუთრულ ინსტინქტს, მეტოქეობის სულისკვეთებას და ა. შ. ამავე დროს, ბავშვი ეჩვევა თავის შეკავებას, უვითარდება თვითანალიზის უნარი. 11-12 წლის ბავშვებისათვის მათი მშობლები უკვე აღარ არიან ყოვლიშემძლე ავტორიტეტები, როგორც ეს ადრე იყო. ბავშვებს საკმარისი დრო ჰქონდათ იმისათვის, შეფასება რომ მიეცათ, სხვა ადამიანებთან, ამხანაგების მშობლებთან თუ მასწავლებლებთან შეედარებინათ ისინი. მწიფდება გარდამავალი ასაკისათვის დამახასიათებელი ამბოხი. საინტერესოა, რომ ბავშვები ფანატიკურად იცავენ საკუთარი ოჯახის წეს-ჩვეულებებს, მიაჩნიათ, რომ ყველაფერი სწორედ ისე უნდა იყოს მოწყობილი, როგორც ეს მათ ოჯახშია, მაგრამ, ამავე დროს, მეტისმეტად კრიტიკულად უყურებენ იმას, თუ როგორ ექცევიან მათ მშობლები, ადვილად ბრაზდებიან ძმებსა თუ დებზე. საეკლესიო სკოლის მასწავლებლები, რომლებიც მოსწავლეთა ოჯახებთან კონტაქტის დამყარებას ცდილობენ, სხვა პრობლემასაც აწყდებიან. რელიგიური აღზრდა-განათლების გართულებასთან ერთად ირკვევა, რომ იდეები, რომლებსაც ბავშვებს საეკლესიო სკოლაში აწვდიან, მათი მშობლების წარმოდგენებს ზოგჯერ არ ეთანხმება. ჩვენს დროში მართლმადიდებელ მშობლებს, როგორც წესი, ბავშვობაში ეკლესიის შესახებ მეტისმეტად მწირი და ფრაგმენტული ცოდნა აქვთ მიღებული. ამიტომ მასწავლებელს დიდი ტაქტისა და მოთმინების გამოჩენა უხდება, როდესაც მოსწავლე აცხადებს: „კი, მაგრამ მამაჩემი ამბობს, რომ …“ ანდა: „დედაჩემი ამბობს, რომ ეკლესია გვასწავლის …“. მასწავლებელი უნდა შეეცადოს ჭეშმარიტების მარცვალი იპოვოს იმაში, რასაც ბავშვს ოჯახში ეუბნებიან: “დიახ, ეს ძალზე საინტერესოა. მე მგონი, ამგვარი აზრის მიზეზი ის არის, რომ…” – და მასწავლებელმა შეიძლება შეავსოს და განავითაროს იდეა, რომელიც იმსახურებს იმას, რომ მთელი კლასისთვის იქნას განმარტებული. ურთიერთობები ბიჭებსა და გოგონებს შორის დაძაბულია. მათ განცალკევებულად უჭირავთ თავი, ორ ჯგუფად იყოფიან და ერთმანეთის მიმართ კრიტიკულად, თითქმის მტრულადაც კი არიან განწყობილნი. ბიჭმა და გოგონამ ზოგჯერ შეიძლება ურთიერთსიმპათია იგრძნონ, მაგრამ უმალ დაცინვის ობიექტი ხდებიან, არაიშვიათად საკმაოდ უხეში დაცინვისაც. ბავშვები განიცდიან სექსის გავლენას, რომელმაც შეაღწია სატელევიზიო პროგრამებში, კომერციულ ფილმებში, რეკლამებში. ეს დიდ გავლენას ახდენს ბიჭების წარმოდგენაზე მამაკაცურობისა და გოგონების წარმოდგენაზე ქალურობის შესახებ. გოგონები ითვისებენ ხელოვნურ, ნაძალადევ პოზებს და ჟესტებს, იწყებენ კოსმეტიკის უზომო გამოყენებას, თუკი ამის უფლებას მისცემენ. ბიჭები აგროვებენ პორნოგრაფიულ სურათებს, წიგნებს, ეჩვევიან გინებას. ამაში ნაწილობრივ ჯერ კიდევ არის თამაშის, ფანტაზიის ელემენტი. ბავშებმა შეიძლება განაცხადონ, რომ სურათი, რომელიც ადამისა და ევას გამოასახავს სამოთხეში, მეტისმეტად „სექსუალურია“. ჩემი აზრით, საგანმანათლებლო პროგრამები, რომლებიც საშუალო სკოლის ჰიგიენის კურსებშია შეტანილი, ყოველთვის მართებული როდია. რასაკვირველია, გარკვეული ცოდნა სექსის ფიზიკური ასპექტების შესახებ ისევე აუცილებელია, როგორც სხეულის სხვა ფუნქციების ცოდნა, მაგრამ, სულ მცირე, ორი სახის განსხვავება მაინც არსებობს. ბავშვების სქესობრივი განათლება ამ ასაკში უფრო ღრმა ემოციებს, უფრო ღრმა გაცნობიერებულსა თუ გაუცნობიერებელ გრძნობებს იწვევს, ვიდრე, ვთქვათ, სწავლება იმისა, თუ როგორ უნდა მოუარონ კბილებს. ეს გასაგებიცაა, რადგან სექსი – პიროვნების ზრდასა და განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს და არ შეიძლება ჩვენი ცხოვრების ზოგადი საზრისის გაგებისაგან განვაცალკევოთ. მამაკაცისა და ქალის ურთიერთობა სამყაროს შესახებ ღვთის განგებულებაში შედის, მისი მართებულად განჭვრეტა მხოლოდ ადამიანისა და ცხოვრების რელიგიური გაგების შუქზეა შესაძლებელი. სექსი უფასურდება, თუ მას მხოლოდ ფიზიოლოგიური კუთხით, სულიერი განცდებისაგან განცალკევებით განვიხილავთ. მეორე მხრივ, სექსის ფიზიოლოგიური ასპექტი – ცხოვრების ინტიმური მხარეა. პიროვნების ცხოვრების ამ ტრადიციულად დაფარულ ნაწილში შეჭრა საკამათოდ მიმაჩნია. ბავშვი ადამიანების ურთიერთობის ცხოვრებისეულსა და ინტიმურ მხარეს უკეთესად ვერ შეიცნობს, თუ მას სასკოლო პროგრამაში ჩავრთავთ… ქრისტიანული აღზრდა უნდა დაეხმაროს 10-13 წლის ბავშვებს, გამოიმუშაონ წარმოდგენა ადამიანის არსზე და უკეთ გაიგონ ღვთის განგებულება მამაკაცსა და ქალთან მიმართებაში.
ინტელექტუალური განვითარების როგორ დონეს აღწევენ ბავშვები ამ ასაკში? როგორ აზროვნებენ ისინი, როგორია მათი ინტელექტუალური მარაგი, რომელიც ეხმარება მათ განსაჯონ, შეადარონ, შეფასება გააკეთონ? რონალდ გოლდმანი მოზარდობის წინარე ასაკზე წერს:
„ცხოვრების საზრისის ძიება მზადაა გადავიდეს ახალ, უფრო აქტიურ ფაზაში, რადგან ჩამოყალიბების პროცესში მყოფ რელიგიურ ცნობიერებაში ლოგიკური აზროვნების განვითარება გარკვეულ სირთულეებს იწვევს. წარმოდგენები, რომლებიც ადრე ჩამოყალიბდა, ჯერ არ შეცვლილა, მაგრამ უკვე ჩნდება ეჭვები. თუ ბავშვი ადრე უდარდელად, გართულების გარეშე იღებდა ერთმანეთისაგან განსხვავებულ, ხშირად უთიერთსაწინააღმდეგო იდეებს, ახლა ის გრძნობს მოთხოვნილებას, გააცნობიეროს, წესრიგში მოიყვანოს ყველაფერი, რაც დააგროვა, გადაჭრას წარმოსახვითი თუ მოჩვენებითი წინააღმდეგობანი. ჩვენ ძალზე დიდი ძალისხმევა მოგვეთხოვება, რათა ბავშვებს ამ ასაკში სამყაროს მთლიანი მსოფლაღქმის გამომუშავებაში დავეხმაროთ. განსხვავებით იმ დუალისტური სისტემისაგან, რომელიც სარწმუნოებასა და ცხოვრებას განაცალკევებს“. რწმენა, რომელსაც ბავშვებს ვაწვდით, „გონიერი რწმენა“ უნდა იყოს. ბავშვებს ძალუძთ ბევრი რამის გაგება, მათ აქვთ გაგების სურვილი, თუმცა, მათთვის არც პრიმიტიული სკეპტიციზმია უცხო, ისინი ადვილად ითვისებენ და შემდგომ აღიდგენენ განსჯის ლოგიკურ სქემებს, თუნდაც ეს ასბტრაქტული განსჯა იყოს, თუკი მსჯელობის ჯაჭვი ცხადი, მარტივი და მოკლეა. იმ შემთხვევაში, თუ ახსნა ანდა ქადაგება დიდხანს გაგრძელდება, ბავშვების ინტერესი და ყურადღება თანდათანობით ქრება. ბავშვები ხალისით იღებენ გამარტივებულ ფორმულირებებს, თუკი ისინი ლოგიკურად ეჩვენებათ. ერთმა 11 წლის ბიჭმა მითხრა: „დიახ, მე სავსებით მესმის გამოხსნის მნიშვნელობა. იესო ქრისტეს მოსვლამდე ყველა ჯოჯოხეთში მიდიოდა. მას მერე, რაც ის მოვიდა, მოკვდა და მკვდრედით აღდგა, ყველა მიდის სასუფეველში“. განმარტება ცხადი და მოკლე იყო, ამიტომაც აკმაყოფილებდა. მასწავლებელი საკმარისად გათვითცნობიერებული უნდა იყოს ღვთისმეტყველებაში, რომ ასეთი საკითხები გასაგებად, მოკლედ, მარტივად გადასცეს, თანაც ისე, რომ მოძღვრების მარცვალი – აზრი ღვთისა და ადამიანის ურთიერთობის შესახებ – გაღვივდეს და განვითარდეს. ამ ასაკში გვხვდება აზროვნების თავისებური ტიპი, რომელიც ცნობიერად ახარისხებს ცოდნას ორ დამოუკიდებელ ნაწილად – ის, რასაც ვიგებ სკოლაში, ვკითხულობ წიგნებში, ვხედავ ტელევიზორში და ის, რასაც მასწავლიან საღვთო სჯულის გაკვეთილებზე. ერთხელ 12 წლის გოგონამ, რომელიც კონსერვატიულ-მართლმადიდებლურ გარემოში აღიზარდა, ევოლუციური თეორიის ხსენებისას თითქმის სასოწარკვეთილმა მითხრა: „არა, მე გადავწყვიტე, ვირწმუნო ადამი და ევა!“ ეტყობა, მან გააკეთა შედარება, აწონ-დაწონა და მტანჯველი ეჭვის შემდეგ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ დაიჯერებს ამას, რაც არ უნდა თქვან მეცნიერების სასარგებლოდ. მე შევეცადე ამეხსნა მისთვის, თუ რატომ არ არსებობს, ჩემი აზრით, სიღრმისეული წინააღმდეგობა ბიბლიურ ჭეშმარიტებასა და მეცნიერებას შორის, გოგონა განცვიფრდა, თუმცა, ამავე დროს, აშკარად შვება იგრძნო. ბიბლია, ახალი აღთქმაც კი, ბავშვებმა საკმაოდ არათანაბრად იციან. ზოგი მოთხრობა მათ მრავალჯერ აქვთ გაგონილი, ამიტომ ჰგონიათ, რომ ბიბლია „იციან“. „ოჰ, ისევ ამაზე აღარ გვინდა!“ – აი, ტიპური რეაქცია ბავშვებისა, როდესაც მეექვსე კლასში იწყებენ იესო ქრისტეს ამქვეყნიური ცხოვრების შესწავლას. მეორე მხრივ, ბავშვები განსაცვიფრებელ უმეცრებას ამჟღავნებენ წმინდა წერილის ფაქტობრივი და აზრობრივი ცოდნის თვალსაზრისით. სრული სახით მათთვის უცნობია მთასა ზედა ქადაგებაც კი, ხოლო ძველი აღთქმის მნიშვნელობის შესახებ მათ თითქმის არაფერი იციან, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე მოთხრობას ადამისა და ევას, ნოეს, აბრაამის, იოსებისა და მოსეს შესახებ… ბავშვებმა ნაკლებად იცნობენ ძველ აღთქმას, როგორც ახალი აღთქმის წინამორბედს, – ეს მათთვის გაუგებარია. ამავე დროს, ისინი დამოუკიდებლად ცდილობენ ხოლმე რაღაც დამაკმაყოფილებელი ახსნა მოძებნონ. ერთხელ საზაფხულო ბანაკში 12 წლის ბავშვების ჯგუფი აღშფოთდა მათი თანატოლის განცხადების გამო, რომ თითქოს საიდუმლო სერობა ებრაული დღესასწაული იყო, ხოლო იესო ქრისტე ებრაელი. მათ თავი მოჰქონდათ და ამაყობდნენ საწინააღმდეგო არგუმენტით, რომელიც თვითონ მოიფიქრეს: „დიახ, შესაძლოა, იესო ქრისტე დაიბადა ებრაელად, მაგრამ ის ხომ მოინათლა!“ ბავშვების აზროვნების მაგალითი იმ დონის საჩვენებლად მოვიყვანე, რომელიც ამ ასაკის ბავშვებს აქვთ ხოლმე და საიდანაც უნდა დავიწყოთ მათი სწავლება. ბავშვები ითხოვენ ლოგიკურობასა და თანამიმდევრულობას, მაგრამ მათი საკუთარი ლოგიკა და აზროვნება საკმაოდ პრიმიტიულია. მასწავლებელს ზოგჯერ მათ კითხვებზე პასუხის გაცემა სწორედ იმის გამო უძნელდება, რომ მეტისმეტად მარტივ და ცხად პასუხებს ელიან. ბავშვებში ცოდნის მარაგი ძალზე განსხვავებულია, ხოლოა სულიერი მომწიფების თვალსაზრისით ამ ასაკში განსხვავებანი გაცილებით დიდია, ვიდრე ნებისმიერ სხვა ასაკში. მუდმივად თავს იჩენს იუმორის სპეციფიკური გრძნობა, ზოგჯერ მეტისმეტად სასტიკი. მასწავლებლისათვის ზოგჯერ ძნელი გადასაწყვეტია, უნდა გაიცინოს თუ არა მოსწავლეებთან ერთად მათ ხუმრობაზე, თუ შეაწყვიტინოს„გონებამახვილობა“, რომელიც, ზოგჯერ ლამისაა მკრეხელობაში გადადის. ამ პერიოდის ბოლოსათვის ბავშვი ცოდნის, შეხედულებებისა და იდეალების ძირითად მარაგს აგროვებს, რაც მის პიროვნულ ჩამოყალიბებას განსაზღვრავს. ბავშვებს უკვე აქვთ უნარი ქრისტიანობის ძირითადი დაბულებები და საკუთარი შთაბეჭდილებები საკმაოდ მთლიან, თუმცა კი პრიმიტიულ, მსოფლმხედველობრივ სისტემად ჩამოყალიბონ. ქრისტიანული აღზრდა მოწოდებულია ამაში დავეხმაროთ. ორიენტაცია უნდა მოხდეს უპირველესად მათ ცხოვრებისეულ გამოცდილებაზე, ინტერესებსა და ცნობისწადილზე, ცოდნაზე, რომელსაც საერო სკოლაში იღებენ და ადამიანურ ურთიერთობებზე, რომლებშიც ჩაბმულნი არიან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქრისტიანული მოძღვრება, რომელსაც ვასწავლით, მათი აზრთა წყობის, მსოფლმხედველობის ორგანული, შემადგენელი ნაწილი უნდა გახდეს. ჩემი აზრით, სამრევლო სკოლის შესაბამის კლასებში მასწავლებელი შემდეგ თემებს უნდა შეეხოს:
ღმერთი შემოქმედი – რა შეუძლია მეცნიერებას გვითხრას სამყაროს წარმოშობის შესახებ? როგორ შესაბამება ეს ქრისტიანულ რწმენას? ადამიანის შექმნა და ევოლუციური თეორია. ადამიანის პასუხისმგებლობა ღვთის მიერ შექმნილ სამყაროზე. რა არის სასწაული? ჩვენი სამყაროს მომავალი.
იესო ქრისტე, მაცხოვარი (მხსნელი), ძე ღვთისა და ძე კაცისა ბავშვებისათვის ყველა ეს გამოთქმა ცნობილია, მაგრამ საჭიროა მათი არსის განმარტება. მნიშვნელოვანია ავუხსნათ არა მხოლოდ არსი დოგმატისა იესო ქრისტეზე, ღმერთის ძეზე, როგორც წმინდა სამების მეორე პირზე, არამედ ქრისტეს მნიშვნელობა ყოველი ადამიანის ცხოვრებაში. რას ნიშნავს იესო ქრისტე ჩემთვის? რა შეცვალა მან ჩემს ცხოვრებაში? ვფიქრობ, აუცილებელია გარკვეული ყურადღება დავუთმოთ ახალი აღთქმის ისტორიულობას, მისი. როგორც ისტორიული წყაროს, ნამდვილობას. უნდა ავუხსნათ, რა არის საეკლესიო გარდამოცემა და რა ღირებულება აქვს მას. როდესაც ვსაუბრობთ გამოხსნის შესახებ, არ უნდა დავიყვანოთ ის მოვლენაზე, რომელიც 2000 წლის წინ მოხდა, არამედ აუცილებელია ხაზი გავუსვათ მის აზრსა და მნიშვნელობას დღევანდელი ცხოვრებისათვის. რას ნიშნავს „გამოხსნა“ 11 წლის ბავშვის ცხოვრებაში? შეიძლება, მან ააღელვოს იგი? როდესაც ვნახე, როგორი აღტაცებით უსმენდნენ 10-12 წლის ბავშვები როკ-ოპერა „იესო-ქრისტე – სუპერვარსკვლავის“ ჩანაწერს, ვიგრძენი მათი მზადყოფნა, მათი სურვილი შეიგრძნონ ქრისტეს პიროვნების რეალობა, თუნდაც ეს რეალობა მათ არაზუსტი, დამახინჯებული სახით მიეწოდებოდეს. ეს როკ-ოპერა გამოწვევაა სწავლების ჩვენი სისტემისათვის. სული წმიდა – ბავშვებმა ისწავლეს სული წმიდის მოხმობა ლოცვაში. მათ იციან სახარებისეული მოთხრობები ნათლისღებისა და სული წმიდის გარდამოსვლის შესახებ. მათი წარმოდგენა სულზე უცილობლად დაკავშირებულია წარსულთან, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ 11-12 წელს მიღწეულ ბავშვებს შესწევთ უნარი აღიქვან აზრები სული წმიდა ღმერთზე, სული წმიდას იმ მაცოცხლებელ ძალაზე, რომელიც ყოველ წამს ზემოქმედებს მათ საკუთარ ცხოვრებაზე. ამ ეტაპზე ძალზე მნიშვნელოვანია წმიდა საიდუმლოს არსი ავუხსნათ. რა არის წმიდა საიდუმლო? რა მეძლევა, როცა წმიდა საიდუმლოში ვმონაწილეობ? როგორ იცვლება ჩემი ცხოვრება, როდესაც წმიდა საიდუმლოს აღასრულებენ ჩემზე? ამ საკითხების განხილვისას უნდა ავუხსნათ, რომ სული წმიდა მათ ცხოვრებაში რეალურად არსებობს. ეკლესია – ამ ასაკის ბავშვებს ჩამოუყალიბდათ მკაფიო წარმოდგენა ეკლესიაზე, როგორც ნაგებობაზე, საკრებულოზე, დაწესებულებაზე. ისინი ესწრებოდნენ საღმრთო ლიტურგიას, ამბობდნენ აღსარებას და იღებდნენ წმიდა ზიარებას. ამავე დროს, ისინი რჩებიან უმნიშვნელო მართლმადიდებელ უმცირესობად, რომელიც არამართლმადიდებელ საზოგადოებაში ცხოვრობს (საუბარია აშშ-ში მცხოვრებ მართლმადიდებლებზე – მთარგმნ.). ბევრი მათი ამხანაგი არაქრისტიანი, იუდეველი ან აგნოსტიკოსია. ქრისტიანი ამხანაგებიდან ან მათი მშობლებიდან ზოგიერთი შეიძლება კათოლიკე ან პროტესტანტი იყოს. როგორ ავუხსნათ ეს ყველაფერი? ადამიანებთან ურთიერთობა აჩვენებს, რომ მართლმადიდებლები არაფრით არ არიან სხვებზე უკეთესები. როდესაც ბავშვები ამ საკითხზე ერთმანეთში საუბრობენ, ისინი, როგორც წესი, მიდიან იმ დასკვნამდე, რომ ადამიანებს სხვადასხვანაირად სწამთ და რომ ღმერთთან მიმავალი ყველა გზა შეიძლება კარგი იყოს. სამრევლო სკოლაში და საღვთო სჯულის გაკვეთილზე მზად არიან ახსნან, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია – ეს არის ერთადერთი ჭეშმარიტი ეკლესია. მაგრამ როგორ უთანხმებენ ამას ყოველივე იმას, რასაც ხედავენ, რაც ესმით და რასაც ლაპარაკობენ არაეკლესიურ, ყოფით სიტუაციებში? მგონია, რომ გაცილებით მეტ ყურადღებას უნდა ვაქცევდეთ და მეტ გულისყურს ვიჩენდეთ ამ პრობლემის მიმართ, ამ წინააღმდეგობას არ უნდა უგულებელვყოფდეთ. არ უნდა ვაიძულებდეთ ბავშვებს თვითონ ეძებონ პასუხი ამ კითხვებზე. ჩვენი ცხოვრება – ბავშვებს საკუთარი გარემოცვიდან უყალიბდებათ წარმოდგენა ცხოვრებაზე, ბედნიერებასა და უბედურებაზე, იმაზე, თუ რა არის მნიშვნელოვანი და რა – არა, საერთოდ ცხოვრების საზრისზე. სატელევიზიო რეკლამა მუდმივად ახდენს ბედნიერების გაიგივებას გარკვეული სახის სიგარეტთან, შამპანურთან, დეზოდორანტთან, გასახდომ საშუალებასა თუ საღეჭ რეზინასთან. უმაღლესი მიზანია – გახდე მიმზიდველი ადამიანი. „საოჯახო სერიალებს, რომლებსაც ბავშვებიც უყურებენ, და წიგნებს, რომლებსაც კითხულობენ, უმეტესად, ბედნიერი დასასრული აქვთ, რაც, როგორც წესი, გაიგივებულია წარმატებასთან. კარგი ბიჭი სჯობნის ცუდს, ღარიბი მდიდრდება; სამართლიანობა ზეიმობს. ბედნიერ დასასრულში თავისთავად არაფერია ცუდი და, არა მგონია, მართლები იყვნენ ისინი, ვინც საბავშვო წიგნებში ისეთ პრობლემებზე მსჯელობენ, როგორიცაა ჰომოსექსუალიზმი, ფსიქოზები, ცოლქმრული ღალატი და ა.შ. მაგრამ დარწმუნებული ვარ, ბავშვის წარმოდგენა უბედურებაზე, ბედნიერებაზე, წარმატებასა თუ წარუმატებლობაზე ქრისტიანული არსითა და სულისკვეთებით უნდა გავმსჭვალოთ. უხვი მასალა იმის განსახილველად, თუ რა არის ქრისტიანული თვალსაზრისით წარმატება და წარუმატებლობა, მოიპოვება წმიდანების ცხოვრებაში, მაგ. წმიდა იოანე ოქროპირის, მოციქულების პეტრესი და პავლესი, წმიდა კირილესი და მეთოდესი და სხვ. ადრე თუ გვიან ყველა ბავშვს ხვდება ცხოვრებაში ავადმყოფობა, ტანჯვა, მწუხარება. ყველაზე უმცირესი, რაც მათ ჩვენ შეიძლება ვასწავლოთ – ტანჯვასაც თავისი აზრი აქვს. მოსწავლეებს შეიძლება შევთავაზოთ გაკვეთილზე მოძებნონ რომელი სიტყვებით კურნავდა ქრისტე სნეულებს; ბავშვებს შეიძლება ავუხსნათ, რომ ღმერთმა სამყარო კეთილი შექმნა, და რომ მას ტანჯვა არ შეუქმნია. ტანჯვა ბოროტმა სულმა შემოიტანა ჩვენს სამყაროში. ღმერთი გვეხმარება, დავძლიოთ ტანჯვა, დავძლიოთ განსაცდელი, სიკეთისკენ წარვმართოთ, სიკეთედ ვაქციოთ. (იხ. მაგალითად მოციქული პავლეს სიტყვები – 2 კორ. 12.7^[1]). წმიდა საიდუმლოთა განხილვა ამ ასაკის ბავშვებს საშუალებას აძლევს ცხოვრების ყოველმხრივი გაცნობიერება დაიწყონ. ბავშვები სხვადასხვა წყაროდან იღებენ საკმაოდ ვრცელ ცოდნას სქესობრივი ცხოვრების შესახებ. ჯვრისწერის საიდუმლოს განხილვისას შესაძლებელია მარტივი ფორმით მივაწოდოთ მათ უფრო ღრმა გაგება ქალისა და მამაკაცის ურთიერთობათა მთელი სპექტრისა. დაბადების 1 თავის 26-30 მუხლებიდან^[2] და 2 თავის 24 მუხლიდან^[3] მოსწავლეებმა შეიძლება გაიგონ ის მიზნები და ამოცანები, რომელიც ღმერთმა ადამიანებს დაუსახა: დაეუფლონ დედამიწასა და ყველა ქმნილებას, თავისუფლად გამოიყენონ მიწის ნაყოფი, იქორწინონ და შვან შვილები. ამ საკითხის განხილვისას შეიძლება განვუმარტოთ, თუ როგორ უკუღმართად გამოიყენეს ადამიანებმა ეს საჩუქარი. სამყაროზე პასუხისმგებლობა ეგოისტურ ექსპლუატაციად იქცა, დედამიწის ნაყოფით სარგებლობა – სიხარბედ, ორი ადამიანის ქორწინებით შეერთება – ფიზიკური ინსტინქტის თვითმიზნურ დაკმაყოფილებად. ჯვრისწერის წესის შესწავლამ შეიძლება ცხადყოს, თუ როგორ ეხმარება ქრისტიანებს წმიდა საიდუმლო გააცნობიერონ ქორწინების ჭეშმარიტი არსი და მიზანი. არსებობს კიდევ ერთი თემა, რომელსაც მასწავლებლები ჯიუტად გაურბიან და რომელიც ძალზე აინტერესებთ ამ ასაკის ბავშვებს – სიკვდილი. რა ხდება გარდაცვალების შემდეგ? რატომ ვლოცულობთ მიცვალებულთათვის? სიკვდილი – კარგია ის თუ ცუდი? რატომ უშვებს ღმერთი ბავშვებისა და ახალგაზრდების სიკვდილს? სიკვდილზე გაკვრით ლაპარაკი უმცროსი ასაკის ბავშვებთანაც საჭიროა, ხოლო ამ ასაკში ბავშვების კითხვები უფრო გააზრებული, უფრო კრიტიკული ხდება. ამ კითხვებზე პასუხი ეკლესიის სწავლებაში შეიძლება ვიპოვოთ, მაგრამ ბავშვები ნებისმიერ პასუხს თავისი რეალური აღქმით ამოწმებენ. ამიტომ პასუხი არ უნდა იყოს ასბტრაქტული, ის ბავშვის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას უნდა ემყარებოდეს. ღვთისმსახურება – საშუალო ასაკის ბავშვების ლიტურგიკული აღზრდისათვის მთავარია მათ გონების საზრდო მივცეთ, ღვთისმსახურებისას აზროვნება რომ შეძლონ. ისევე როგორც ადრეულ ასაკში, უნდა გამოვიყენოთ ნებისმიერი შესაძლებლობა იმისათვის, რომ ბავშვებმა მიიღონ მონაწილეობა ღვთისმსახურებაში: იგალობონ, საკურთხეველში მიეხმარონ მოძღვარს, იკითხონ ტაძარში. მათ უკვე შესწევთ უნარი ეს ყველაფერი სრული შეგნებითა და პასუხისმგებლობის გრძნობით აკეთონ. შეიძლება მივცეთ ნება დაალაგონ და მორთონ ტაძარი. გოგონებს შეიძლება ვასწავლოთ სეფისკვერების გამოცხობა, ზოგჯერ ზოგიერთი მოძღვარი (მაგალითად, საზაფხულო ბანაკიდან ბავშვების დაბრუნების შემდეგ) აღასრულებს მსახურებას, რომლის დროსაც მხოლოდდამხოლოდ ბავშვები გალობენ და კითხულობენ. უფროსი ასაკის გოგონები აცხობენ სეფისკვერებს, პროსკომიდია ხდება ტაძრის შუაგულში, რათა ბავშვებს გარშემო შემოკრებისა და თვალყურის დევნების საშუალება ჰქონდეთ. ისინი თვითონ კითხულობენ იმათ სახელებს, ვისი მოხსენიებაც სურთ. ყველა ბავშვი ეზიარება. ძალზე მნიშვნელოვანია, კლასში მეცადინეობის დროსაც დავეხმაროთ ბავშვებს, ჩასწვდნენ ღვთისმსახურების არსს. ვთხოვოთ, რამენაირად გამოხატონ ეს არსი. შეიძლება დეტალურად გავარჩიოთ ნაცნობი ლოცვა, მაგ. „მამაო ჩვენო“ და შევთავაზოთ დახატონ პლაკატები, რომლებიც ყოველი თხოვნის არსს განმარტავენ. პლაკატების, მოდელების, დიაგრამების, კალენდრების და სხვა თვალსაჩინო მასალების დამზადება, რაც წმიდა საიდუმლოსა თუ დღესაწაულის არსს ხნის, ბავშვებს უფრო მკაფიო წარმოდგენების ჩამოყალიბებაში ეხმარება. რასაკვირველია, ამ საქმიანობას აუცილებლად უნდა ვაკონტროლებდეთ, რომ ამგვარმა მიდგომამ ჰიპერტროფირებული სახე არ მიიღოს, რომ სხვადასხვა მიდგომას შორის პროპორცია და წონაწორობა შენარჩუნებულ იქნეს. სწავლების ყველა მეთოდი უნდა მივმართოთ იმისაკენ, რომ შესასწავლი მასალის უფრო ღრმა გააზრება მოხდეს. ბავშვები მათ წინაშე დასახულ ამოცანას მექანიკურად არ უნდა ასრულებდნენ, ამოცანა არ უნდა იყოს მეტისმეტად რთული და ძალიან ბევრ დროს არ უნდა მოთიხოვდეს. შესაბამის კლასებში, სადაც 10-დან 13 წლამდე ასაკის ბავშვები სწავლობენ, შეიძლება დავიწყოთ ბიბლიის, განსაკუთრებით კი, ახალი აღთქმის შესწავლა. ბავშვები უკეთ გაიცნობენ წმიდა წერილს, თუ ისწავლიან იმ ადგილების მოძებნს, რომლებიც წირვის დროს იკითხება. როგორც ჩანს, ჩვენს საზოგადოებაში საეკლესიო დღესაწაულების აღნიშვნა (გარდა შობისა და აღდგიმსა) თანდათანობით წყდება. ქრება სიხარულის განცდა, რომელიც დღესაწაულს თან სდევს. პატარას აღარ ესმის, თუ რატომ უნდა გამოიწვიოს მასში სიხარული იმ ფაქტმა, რომ იესო ქრისტე მთაზე ავიდა და ესაუბრა მოსეს და ილიას. უმცროსი ასაკის ბავშვებმა შეიძლება ღვთისმსახურებაში რაღაც განსაკუთრებული და არაჩვეულებრივი იგრძნონ, როდესაც ტაძარში ხილის კურთხევა და დარიგება ხდება, მაგრამ უფროსი ასაკის ბავშვებს ეს მოვლენა უკვე აღარ აღელვებთ. ისინი შინ ხილს ყოველგვარი კურთხევის გარეშე ყოველდღე მიირთმევენ. ამიტომ ძალზე მნიშვნელოვანია მოვამზადოთ ბავშვები დღესასწაულისათვის, ავუხსნათ მისი მნიშვნელობა – არა მხოლოდ როგორც გახსენება დიდი ხნის წინათ მომხდარი ფაქტის, არამედ როგორც მოვლენისა, რომელიც დღესაც მნიშვნელოვანია ჩვენთვის. ეს ახსნა უნდა ითვალისწინებდეს ამ ასაკის ბავშვების უაღრესად რეალისტურ აზროვნებას. მირქმაზე შეიძლება ვისაუბროთ, როგორც ძველი და ახალი აღთქმის შეხვედრაზე, მაგრამ ბავშვებისათვის ეს შეხვედრა შეიძლება მხოლოდ თეორიული ინტერესის გამომწვევი იყოს. შეიძლება ვისაუბროთ ხანდაზმულობის პატივისცემისა და მისი ნიჭების შესახებ – სიბრძნის, ერთგულების, სასოების და რწმენისა, იმის შესახებ, თუ რას გვაძლევენ მოხუცები. შეიძლება გავაღვივოთ ბავშვებში ქალწულ მარიამის – სრულიად ახალგაზრდა დედის, პიროვნების გაგება, რომელმაც სიხარულის ჟამს ყოველგვარი შიშის გარეშე მოისმინა სიტყვები: „და თვით შენსაცა სულსა განვიდეს მახვილი“. ალბათ, არსებობს სხვა მნიშვნელოვანი ასპექტები, რომლებიც შეიძლება განვიხილოთ საუბრისას. ამგვარი საუბრები დღესასწაულის დადგომამდე გაცილებით ადრე უნდა ჩატარდეს, რომ ბავშვებმა იცოდნენ, რას აღიშნავს ესა თუ ის დღესასწაული, და მას მომზადებულები შეხვდნენ. მართალია, ამ ასაკის ბავშვებთან ურთიერთობა ინტელექტუალურ დონეზე უფრო ადვილია, მაგრამ, სამაგიეროდ, გაცილებით ძნელია მათ შინაგან სულიერ სამყაროში შეღწევა. ნაწილობრივ ეს იმით აიხსნება, რომ მათ უკვე ისწავლეს უფროსების წინაშე თავის ისე დაჭერა, როგორც მათგან მოითხოვენ. როდესაც უფროსი – მოძღვარი, მასწავლებელი თუ უფროსი მეგობარი – მოსწონთ, ცდილობენ ასიამოვნონ სწორი პასუხით ანდა ისეთი მოქმედებითა თუ საქციელით, რომელიც მოწონებას დაიმსახურებს. ამიტომ უნდა ვითვალისწინებდეთ, რომ მათ მიერ გამოხატული ემოცია და ქმედება ყოველთვის როდია მათი ნამდვილი შინაგანი მდგომარეობის ამსახველი. ამ ასაკის ბავშვებს თავისი ნამდვილი გრძნობების გამოხატვა, ერთი მხრივ, იმიტომ არ სურთ, რომ უფროსები იშვიათად უგებენ მათ, მეორე მხრივ კი, იმიტომ, რომ თვითონ არ არიან ბოლომდე გარკვეულნი თავიანთ აზრებსა და გრძნობების გამომწვევ პირველმიზეზებში. ერთხელ მოწმე გავხდი ორი გოგონას, 10 და 12 წლის დების, განცდებისა იმ ღამეს, როცა მათი უმცროსი ძმა დაიბადა. ისინი აღგზნებულები იყვნენ, ბედნიერები, მაგრამ, ამავე დროს მაინც ტიროდნენ. უძილო ღამის შემდეგ უფროსი გოგონა ფანჯარასთან იდგა და, მთლიანად თავის თავში ჩაღრმავებული, მონუსხულივით უმზერდა მზის ამოსვლას, თუმცა არ შეეძლო იმის ახნა, რას გრძნობდა და რატომ.
მეორე სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ ბავშვები, უფროსებთან შედარებით, ნაკლებად სენტიმენტალურები არიან და ამ ასაკში იუმორის სპეციფიკური გრძნობა უვითარდებათ, რომელმაც ყველაზე კეთილგანწყობილი მასწავლებლებიც კი ცრემლებამდე შეიძლება მიიყვანოს. მახსოვს ერთი ხანშიშესული, მაგრამ არცთუ გამოცდილი მასწავლებელი ქალი, რომელიც ტირილამდე მიჰყავდა ერთი მოწაფის, თერთმეტიოდე წლის საზრიანი ბიჭუნას ირონიულ შენიშვნებს. მთელი კლასი, რომელიც უმეტესად კეთილი და კარგად აღზრდილი ბავშვებისაგან შედგებოდა, ამას, როგორც კარგ გასართობს, ისე უყურებდა. რამდენიმე წლის შემდეგაც კი იხსენებდნენ, თუ როგორი „მხიარულება“ სუფევდა ამ მასწავლებლის გაკვეთილებზე. ზოგჯერ ხდება ხოლმე, რომ მასწავლებელი მოუთხრობს ამბავს, რომელმაც, მისი აზრით, მოწონება ან თანაგრძნობა უნდა გამოიწვიოს, მაგრამ შეიძლება უცებ ბავშვებს რაღაც უმნიშვნელო დეტალი სასაცილოდ მოეჩვენოთ და ერთი ხარხარი თუ სიცილ-კისკისი ატეხონ. ვფიქრობ, უნდა გვჯეროდეს, რომ ამ ასაკის ბავშვებს საკუთარი სულიერი და ზნეობრივი სამყარო აქვთ. ჩვენ ვიცით, რომ ის არსებობს, ვიცით, რომ მოქმედებს და საკუთარი, ზოგჯერ გაუგებარი და იდუმალი გზით ვითარდება. ძალზე მნიშვნელოვანია პატივი ვცეთ მას და მის გამოვლინებებს, თუნდაც ის ჩვენთვის აუხსნელი იყოს. ამ სამყაროს ჩამოყალიბებაზე შეგვიძლია ზემოქმედება მოვახდინოთ მოთხრობებით წმიდა წერილიდან, ისტორიიდან, წმიდანთა ცხოვრებიდან. შეიძლება, აგრეთვე, გამოვიყენოთ ამ საკითხებთან თუ პრობლემებთან დაკავშირებული კითხვები და საუბრები, რომლებიც თავისთავად დაეხმარება მათ სამყაროსა და ცხოვრებაზე ახალი, უფრო ღრმა და ჰარმონიული შეხედულებების გამომუშავებაში. მაგრამ ჩვენთვის დაფარული რჩება, თუ რას ითვისებენ სინამდვილეში. რამდენადაც ამ ასაკის ბავშვებმა მიაღწიეს სიმწიფისა და დამოუკიდებლობის გარკვეულ დონეს, მნიშვნელოვანია, გავამდიდროთ მათი ეკლესიური ცხოვრების გამოცდილება. მე ამას „თემში ცხოვრების გამოცდილებას“ ვუწოდებ – სამრევლო საზაფხულო ბანაკები, საეკლესიო დღესასწაულთა აღნიშვნა და წმიდა ადგილების ერთობლივი მოლოცვა მათ პრაქტიკულად ეხმარება, გაიგონ, თუ რას ნიშნავს ადამიანების ურთიერთობა და საერთო პასუხისმგებლობა. მართალია, ბავშვებს ჯერ კიდევ არ შეუძლიათ მსგავსი ღონისძიებების დამოუკიდებლად დაგეგმვა და განხორციელება, მაგრამ ისინი სიამოვნებით იღებენ მათში მონაწილეობას, რაც მათ ცხოვრებისეულ გამოცდილებას აღრმავებს.

 მოზარდობის ასაკი: 13-დან 16 წლამდე 

მოზარდობის ასაკი – ეს არის პერიოდი ბავშვობისა და მოწიფულობას შორის. ამ ასაკში გონების პოტენციური შესაძლებლობანი ზრდასრული ადამიანის შესაძლებლობას თითქმის უტოლდება. მოზარდები ძალზე სწრაფად იცვლებიან ფიზიკურად, რაც მათი მოუქნელი მოძრაობის, ემოციური გაუწონასწორებლობისა და მორცხვობის გამომწვევი ხდება. ამ ასაკის ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელია მგრძნობელობა და დაუკმაყოფილებლობა. მოზარდები უკმაყოფილონი არიან საკუთარი თავით, ოჯახით, გარეგნობით (სწორედ ეს ხდება მიზეზი ექსტრავაგანტული მოდით გატაცებისა). მათ არ მოსწონთ თავისი საცხოვრებელი ოთახი და ცდილობენ რაც შეიძლება ორიგინალურად მორთონ იგი. უკმაყოფილონი არიან სწავლა-განათლების მთელი სისტემით. სახელმძღვანელოებით, ნიშნებით, მასწავლებლებით, გამოცდებით. იმ შემთხვევაში, თუ მათ არა აქვთ განსაკუთრებული ნიჭი, ინტელექტუალური ინტერესები და მონაცემები (ეს კი იშვიათობას წარმოადგენს), ფორმალური განათლების სისტემას ვერ ეგუებიან. უკმაყოფილონი არიან მშობლებით, მასწავლებლებით და საერთოდ უფროსებით – „იმიტომ, რომ ჩვენი არ ესმით“ და განსაკუთრებით „იმიტომ, რომ არ გვენდობიან“. მათ ვერ გაუგიათ, რომ მზრუნველი და მოსიყვარულე მშობლების უმრავლესობას უბრალოდ არ შეუძლია „ენდოს“ მოზარდის ცნობიერებას, მოზარდისა, რომელიც პირველ ნაბიჯებს დგამს მისთვის ახალსა და უცნობ სამყაროში – სამყაროში, რომელზეც რეალური წარმოდგენა არა აქვს და რომელშიც მშობლებს მინიმალური დახმარების გაწევა შეეძლებათ. თავის მხრივ, არც მოზარდები ენდობიან მშობლების დასკვნებსა და მოსაზრებებს. ეს ორმხრივი უნდობლობის პერიოდია. მოზარდები საზოგადოებრივი ცხოვრებითაც მტკივნეულად დაუკმაყოფილებელნი არიან. ის, რაც მათ ადრე მხიარულებას ჰგვრიდა, ახლა აღარ ახარებთ. ოჯახურმა დღესასწაულებმა დაკარგეს თავისი ხიბლი. წვეულებები მოსაწყენია და „არ გამოდის“ იმის გამო, რომ მოაზარდები ან ძალზე შებოჭილნი არიან და ურთიერთობას თავისუფლად ვერ ამყარებენ, ანდა, პირიქით, მეტისმეტად თავისუფლად იქცევიან და მაშინ იწყება „ექსპერიმენტები“: ნარკოტიკები, ალკოჰოლი, უწესრიგო სქესობრივი ურთიერთობანი; ეს იმიტომ კი არ ხდება, თითქოს მოზარდები განსაკუთრებით მიდრეკილნი არიან უზნეობისაკენ, არამედ იმიტომ, რომ ახალი შთაბეჭდილებებისა და ახალი გზების აღმოჩენის წყურვილი აქვთ. ყველაზე ბედნიერ ოჯახებში მოზარდები, მართალია, მშობლებთან ახლობლობას ინარჩუნებენ, მაგრამ, ამავე დროს, მტკივნეულად განიცდიან შინაგან კონფლიქტს, ოჯახსა და სოციალურ ურთიერთობებს შორის რომ წარმოიქმნება ამ ასაკში. ეს თავისებურებანი ნეგატიური და მტანჯველი ჩანს, თუმცა ისინი პოზიტიური პროცესის შემადგენელი ნაწილია. მოზარდები ცდილობენ, შეიცნონ თავიანი თავი და გაარკვიონ, რა ურთიერთობები აკავშირებთ სხვებთან – უფროსებთან, თანატოლებთან, საკუთარ და საპირისპირო სქესთან. საკუთარი „მე“-ს აღმოჩენა წარმოშობს კითხვებს – „რას ვფიქრობ?“ „რას ვგრძნობ?“ და უფრო ზოგადს: „ვინ ვარ მე?“ ბავშვობაში ოცნებობ, რომ გახდები კოსმონავტი, მსოფლიო ჩემპიონი ანდა ბალერინა. ახლა კი იძულებული ხარ, შენს თავსაც და სხვებსაც დაუმტკიცო, სინამდვილეში რას წარმოადგენ. „მართლა კარგი ხმა მაქვს?“, “შემიძლია, გავხდე გენიალური მსახიობი?“, „მაქვს კი დიდი მეცნიერის მონაცემები?“, „გამოვალ გამოჩენილი ფეხბურთელი?“. ამის გამო მოზარდი მეტისმეტად მტკივნეულად განიცდის კრიტიკულ შენიშვნებს, რამაც შეიძლება ნირი წაუხდინოს ანდა თავისი ნიჭისა და უნარის მაქსიმალურად გამოვლინებისაკენ უბიძგოს. ახალგაზრდები თავს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის პროცესში შეიცნობენ. ეს მუდამ ორმხრივი პროცესია. როგორ დამოკიდებულება აქვს მოძღვარს, მშობელს, მასწავლებლს ჩემს მიმართ და როგორი მე – მათ მიმართ? უფროსები არასწორად იმიტომ აღმიქვამენ, რომ მხედავენ არა ისეთს, როგორც დღეს ვარ – თითქმის ზრდასრული – არამედ ჰგონიათ, ისევ ისეთი ვარ, გუშინ და გუშინწინ რომ ვიყავი – პატარა ბავშვი. ამ პერიოდში მშობლებისა და შვილების ურთიერთსიყვარული სერიოზულ გამოცდას გაივლის. თუ მშობლებს შვილი უყვართ არა ეგოისტურად, არა როგორც საკუთრება, თუკი ყოველთვის ხარობენ მისი ზრდით, მათი სიყვარული ამ რთულ პერიოდს ადვილად გაუძლებს. მაგრამ ეს მოთმინებასა და გაგებას მოითხოვს. ძალზე დიდ მნიშვნელობას იძენს ურთიერთობის ახალი სფერო – ურთიერთობა საპირისპირო სქესთან, ბავშვები მრავალი წლის განმავლობაში ლაპარაკობდნენ ამ თემაზე, უკვირდებოდნენ ტელევიზორსა თუ ჟურნალებში, მაგრამ მაშინ ეს თამაში იყო და არა რაღაც ნამდვილი. ახლა კი უცებ ეს სრულიად სხვა რაღაცად იქცა, ანუ იმად, რასაც ვგრძნობ, რაც ტკივილს ანდა სიხარულს მანიჭებს. ამ პერიოდში გარდაუვალია კითხვების დასმა: „მომწონს თუ არა მე ასეთი გოგო?“, „მომწონს კი მე ასეთი ბიჭი?“ ეს არის ცდისა და შეცდომების, გულის გატეხვის, იმედების გაცრუების, უაზრო ტრგედიების პერიოდი. უკეთეს შემთხვევაში, ეს განცდები მოზარდს ეხმარება უფრო ღრმად გააცნობიეროს თავისი თავი და იდეალები, თუმცა ამ გზაზე ბევრი დაბრკოლება თუ საფრთხე ელის. გარდა ინტენსიური ხასიათის ამ პიროვნული ურთიერთდამოკიდებულებისა, აუცილებელი ხდება ურთიერთობის დამყარება თანატოლების კოლექტივთან. „მისაღები ვარ მათთვის?“, „მოვწონვარ მათ თუ არა?“, „მინდა კი სწორედ ამ ჯგუფს შევუერთდე?“ ყველა ამ კითხვას მოზარდმა თვითონ უნდა უპასუხოს. ჩვენს დროში მშობლებს ძალზე სუსტი გავლენა შეეძლებათ იქონიონ ამ ასაკობრივ ჯგუფზე, რომელსაც თავისი “კულტურა“ აქვს ჩამოყალიბებული. ბიჭებმა და გოგონებმა დამოუკიდებლად უნდა გადაწყვიტონ, სურთ და შეუძლიათ თუ არა ამა თუ იმ კოლექტივის მოთხოვნებთან შესაბამისობა. უკანასკნელ ათწეულებში ტექნოლოგიური ცივილიზაციის სწრაფი განვითარების შედეგად ჩვენმა ბავშვებმა მეტი იციან სექსის, სოციალური და რასობრივი პრობლემების, დანაშაულების და ძალადობის, მეცნიერებისა და ტექნიკის მიღწევების შესახებ. მართალია, მოზარდები უფრო მეტად ზრდასრულები არ არიან, ვიდრე ეს წინათ იყო, მაგრამ მეტი იციან, თუმცა ხშირად სიმწიფე არ ჰყოფნით, ეს ცოდნა რომ შეითვისონ. ისინი ცხოვრობენ იმ ეპოქაში, რომელშიც „მათი სამყაროს“ „საზოგადოებრივი წყობა“ დისკრედიტებულია. მათმა უფროსმა ძმებმა და დებმა „ამერიკული ცხოვრების წესის“ ამპარტავნული საწყისები უარყვეს, და ქვეყანას არაფერი აქვს საამაყო, რადგან მის წინაშე ისეთი გადაუჭრელი პრობლემები დგას, როგორიცაა გარემოს დაბინძურება, დამნაშავეობა, ძალადობა. თანამედროვე ამერიკელ პოლიტიკურ მოღვაწეთა შორის ისინი ვერ ხედავენ ვერავის, ვინც მათ სულიერ მოთხოვნებს, თანდაყოლილ იდეალიზმს, ჭეშმარიტების ძიებას უპასუხებდა – არც აბრაამ ლინკოლნს, არც უინსტონ ჩერჩილს, რომლის დაპირებამ: „არაფერი გარდა სისხლისა, შრომისა და ცრემლებისა“, ინგლისელი ხალხში არნახული გმირული აღმაფრენა გამოიწვია… რაში მდგომარეობს ეკლესიის ამოცანა მოზარდებთან მიმართებაში? პრინციპულ დონეზე ეკლესია სთავაზობს ისეთი სულიერ ფასეულობებს, რომლებიც ახალგაზრდებმა შეიძლება შეგნებულად და თავისუფლად მიიღონ, რადგან სიმწიფის გარკვეულ დონეს მიაღწიეს. ეკლესია მოწოდებულია მისცეს მათ ხილული სახება და ცოცხალი განცდა იმისა, თუ რა უნდა იყოს ცხოვრება, რა არის სიწმიდე, ჭეშმარიტება, რწმენა, ერთგულება. ეკლესიაში იმ შემთხვევაშიც კი შეიძლება ჰპოვონ მიტევება, გაგება და სიყვარული, თუ არასწორად მოიქცნენ, გულაცრუებულნი ანდა დაბნეულები არიან. რონალდ გოლდმანის სიტყვით, მოზარდს სჭირდება “თავისუფლება, რომელიც უსაფრთხოების შეგრძნებითაა გაჯერებული”… მოზარდების სულიერი განვითარებისათვის აუცილებელია, რომ რწმენა მათთვის საკუთარი ცხოვრებისეული გამოცდილების, აზროვნებისა და ზნეობრივი ცხოვრების ნაწილი გახდეს. ამ პროცესს შეიძლება ხელი შევუწყოთ გულახდილი და თავისუფალი საუბრებით, საეკლესიო ცხოვრებაში ახალგაზრდების ჩართვით, და, რაც მთავარია, მათთან მგობრობით.
რაც არ იცი, იმაზე ფიქრს ნაყოფი არ მოაქვს – არადა, ზუსტად ამ მდგომარეობაშია მოზარდების უმრავლესობა. მათ ძალზე ცოტა რამ იციან ქრისტიანობის შესახებ. ახალგაზრდულ ჯგუფებში მნიშვნელოვანია თავისუფლებისა და გამოხატვის უშუალობის შერწყმა აზროვნების გამამდიდრებელ გულახდილობასთან. მთავარია, მოზარდმა მეტი გაიგოს ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე. ამ შემთხვევაში ასეთი ჯგუფების საქმიანობა სარგებლოც იქნება და შემოქმედებითიც. თუ მოზარდები მიხვდნენ, რომ მათ ასეთი ცოდნა ესაჭიროებათ, უკეთესად აივთისებენ იმას, რისი ცოდნაც აუცილებელია ბიბლიისა და ეკლესიის შესახებ. ამიტომ სწავლება ორიენტირებული უნდა იყოს იმ პრობლემებსა და საკითხებზე, რაც ახალგაზრდობას აინტერესებს – ასეთი მიდგომა ხელმძღვანელს დიდად ავალდებულებს. მან არა მხოლოდ ბევრი უნდა იცოდეს, არამედ უნდა შეძლოს საჭირო ცნობების მოძიება, უნდა გრძნობდეს და ესმოდეს, რა ხდება მისი მოსწავლეების გონებაში. შეუძლებლად მიმაჩნია უფროსი ასაკის ბავშვებისათვის სასწავლო კურსების გეგმების შეთავაზება, რადგან ასეთი კურსები მასწავლებლის მონაცემებისა და კონკრეტული ჯგუფის ინტერესების მიხედვით უნდა აიგოს; ძირითადად, მოზარდებს ინფორმაცია იმავე საკითხებზე უნდა მიეწოდოს, რაც უმცროს კლასებში გაიარეს, იქნება ეს ზოგადი მოძღვრება, ლიტურგიკა, ბიბლიის შემსწავლელი მეცნიერება, საეკლესიო ისტორია თუ სულიერი ცხოვრება და ზნეობა. თვით გარემოება გვიჩვენებს, მოცემულ შემთხვევაში რა უფრო სასარგებლოა და საჭირო. არაჩვეულებრივ საგანმანათლებლო საშუალებას წარმოადგენს მოზარდ მგალობელთა გუნდი კარგი რეგენტით სათავეში, თუკი ხელმძღვანელი იზრუნებს, რომ ყოველ მეცადინეობაზე ხდებოდეს საგალობლის ცალკეული სიტყვების, დღესასწაულის, ლიტურგიაში საგალობლის ადგილის მოკლე განმარტება. სწავლებისათვის იდეალური სიტუაცია შეიქმნება, თუ მასწავლებელი მეგობრულ ატმოსფეროს შექმნის, ინტერესსა და ზრუნვას გამოავლენს თითოეული მოსწავლის მიმართ. მსგავსი ჯგუფები შეიძლება ასევე შედგეს სამრევლო სკოლების ახალგაზრდა მასწავლებლებისა და მათი დამხმარეებისათვის, უმცროსი ასაკის ბავშვების ჯგუფში გაკვეთილის მომზადებისას წინასწარ დარწმუნდნენ, რომ სწორედ გაიგეს ყოველი გაკვეთილის შინაარსი და მნიშვნელობა. სასარგებლოა სტიქაროსანთა და საზაფხულო ბანაკების ინსტრუქტორთა ჯგუფების სწავლება; კიდევ ერთი კარგი შესაძლებლობაა ხატწერის სწავლება. რეგულარული სასკოლო ან ჯგუფური მეცადინეობების მოწყობის შემთხვევაში შესაძლოა შემდეგი პრინციპი გამოდგეს: მეცადინეობის იმგვარი კითხვებით დაწყება, რომლებიც მოწაფეთა განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს. მაგალითად, „რითი განსხვავდებიან მართლმადიდებელი ქრისტიანები სხვებისაგან?“, „ნამდვილად მინდა თუ არა ვიყო მართლმადიდებელი? რატომ?“, „რისი მიღება მიჭირს მართლმადიდებლობაში?“. ეს დაგეხმარებათ ურთიერთნდობისა და აზრების თავისუფლად გამოხატვის ატმოსფეროს შექმნაში. ახალგაზრდები უნდა მიხვდნენ, რომ მასწავლებელი მათგან სწორ პასუხს კი არა, პირველ რიგში, საკუთარი მოსაზრებების გამოთქმას ელის, ხანდახან გულწრფელი პასუხის მიღება უფრო ადვილია წერილობით, ხელმოწერის გარეშე. ასეთი სახის გამოკითხვა შეიძლება პირველ მეცადინეობაზე მოეწყოს. შესაძლებელია, მიღებული პასუხებისა და დამატებითი საკითხების განხილვა სხვადასხვაგვარად წარიმართოს. შეიძლება დავიწყოთ ეკლესიის თანამედროვე მდგომარეობის შესახებ ისტორიული ნარკვევით. შეიძლება მართლმადიდებელ ლიტურგიას სხვა ქრისტიანული და არაქრისტიანული აღმსარებლობის ღვთისმსახურება შევადაროთ, შეიძლება რომელიმე წმიდანის ან უბრალოდ გამოჩენილი პიროვნების ცხოვრება შევისწავლოთ. მსგავს მეცადინეობებს დიდი სარგებლობა მოაქვს, თუ ისინი მხოლოდ წიგნზე მუშაბით არ შემოიფარგლება, თუკი მოსწავლეებს სთხოვენ მოამზადონ მოხსენებები, გამოკვლევები, ინტერვიუები. სწავლების პროცეში შეიძლება ჩავრთოთ დისკუსიები, ლექციები, აგრეთვე, მუშაობა წიგნზე, კლასგარეშე მეცადინეობები. შედარებით უმცროსი ასაკის მოზარდებმა შეიძლება კვლავინდებურად ხალისით გააკეთონ პლაკატები, ფილმები, გაზეთები, რომლებიც ეკლესიის წარსულის ან ბიბლიური ისტორიის შესახებ მოგვითხრობს. მაგრამ ამის კეთება მხოლოდ იმისათვის, რომ ბავშვები რაღაცით დავაკავოთ, არაა მართებული. მნიშვნელოვანია – ყველაფერი, რასაც გააკეთებენ, რაღაც იდეის გამოხატვისაკენ, შინაგანი აზრის გამოვლენისაკენ იყოს მიმართული. ბავშვებისათვის, როგორც ეკლესიის მომავალი წევრებისათვის, სასარგებლო იქნება ნებისმიერი საქმე, რომელიც სხვა ადამიანებთან ურთიერთობასა და საკუთარ თავზე გარკვეული პასუხისმგებლობის აღებას მოითხოვს. შეიძლება ეს იყოს რაიმე საბაბით „მსვლელობის“ ორგანიზება, წმიდა ადგილთა მოლოცვის ან ლაშქრობის მოწყობა; სპეციალური საეკლესიო მსახურების მომზადება ცალკეულ მოვლენებთან დაკავშირებით და ა. შ. ყველაზე მეტად მნიშვნელოვანია, როგორი ურთიერთობა დამყარდება ხელმძღვანელს – მღვდელმსახურს ან საეროს – და ახალგაზრდებს შორის. მასწავლებლისთვის მნიშვნელოვანია მათი ნდობის მოპოვება, დამეგობრება, მოზარდის პიროვნებისადმი გაგების, სიმპათიისა და გულწრფელი ინტერესის გამოხატვა, ამასთან ერთად, იგი ურყევი უნდა იყოს იმაში, რისიც სჯერა. სწორედ ამას ეძებენ მოსწავლეები: მეგობარს – მართალს, ნდობის ღირსს, ვინც მათ ისეთებად მიიღებს, როგორებიც არიან და ვისი მოსაზრებებიც, როგორც ისინი გრძნობენ, მათ ინტერესებს უკავშირდება. მთავარი პრობლემაა ასეთი ხელმძღვანელის პოვნა.
 სოფია კულომზინა
თარგმნა: ირაკლი ლომოურმა p.s. სურათის ავტორი ნანა ჩაკვეტაძე

თავი III – „ქრისტიანული აღზრდა ოჯახში“
თავი IV – „მასწავლებელი“