„მკვდრეთით აღდგომა“
მართალია, სიკვდილის თემა უსასრულო განსჯის საგანია, მაგრამ ჩვენ შევეცდებით მის ცალკეულ ასპექტებს მხოლოდ მსუბუქად შევეხოთ.
პირველ რიგში, მსურს თქვენი ყურადღება ადამიანის მომავალი ბედისწერის შესახებ ქრისტიანულ მოძღვრებაზე შევაჩერო. ღვთისმეტყველების ენაზე ამას „ესქატოლოგია“ ჰქვია (მომდინარეობს ბერძნული სიყვიდან „ესქატონ,“ რაც დასარულს ნიშნავს). ეს არის მოძღვრება ადამიანის ცხოვრებისეული გზის დასასრულის შესახებ.
ის უნივერსალური თვალსაზრისი, რომლის მიხედვით, ფიზიკური სხეულის სიკვდილის შემდეგ გარკვეული სულიერი ბირთვი ნარჩუნდება და ადამიანი არ კვდება, უნდა ითქვას, რომ მხოლოდ ქრისტიანობის პრიველეგია არაა, არამედ იგი საყოველთაოდ და ფართოდ გავრცელებული წარმოდგენაა, მაგრამ ამით ყველაფერი როდია ნათქვამი. სულის უკვდავება, ჩვენი „მე“-ს დაურღვევლობა – ყოველივე ეს ადამიანური არსების ბუნებრივი სტრუქტურის ნაწილია, ეს ჩვენი ბუნებაა. ამის გამო ადამიანს საკუთარი თავის სრულიად განადგურება არაცნობიერად არ სჯერა. მას წარმოდგენაც კი არ შეუძლია იმისა თუ რა არის „არარა,“ რადგანაც უკვდავების ცნობიერება მისი „მე“-ს, მისი საკუთარი პიროვნების ცენტრის კუთვნილებაა.
ჯერ კიდევ პლატონმა აჩვენა, რომ ირღვევა ის, რაც ნაწილებისაგან, სხვადასხვა ელემენტებისაგან არის შემდგარი. ამასთან ერთად, გასათვალისწინებელია ის, რომ ადამიანის შინაგანი სამყარო, როგორც ფილოსოფოსები ამბობენ, რაღაც „მწყობრი“ და მყარი ერთობაა, რომელიც ჩვენი „მე“-ს გარშემო ყალიბდება. არავითარი „საშენი აგურები“ არ არსებობს, რომელთაგანაც ის აიგება და რომელიც შესაძლებელია შემდეგ დაირღვეს და დაიფანტოს. ის მატერიალური ელემენტებიც კი რომელთაგან ჩვენი სხეულია შექმნილი გარკვეული ფიზიკო-ქიმიური და ბიოლოგიური პროცესების წყალობით ირღვევიან, მაგრამ საბოოლოოდ თითოეული მათგანი უნივერსუმის წესრიგში საკუთარ ადგილს პოულობს. ამიტომაა, რომ იღებდნენ რა მსგავს იდეას კაცობრიობის უდიდესი გენიოსები თავ-თავიანთი პოზიციებიდან განიხილავდნენ და ამყარებდნენ მას. ვთქვათ, ფიზიკოსი მაქსველი[1], ცნობილი თეორიის ავტორი, რომელიც ენერგიის შესახებ თანამედროვე მოძღვრებაში ძალზე მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, უკვდავების შესახებ მოძღვრებას საკუთარი მეცნიერული პოზიციებიდან ანვითარებდა. ანალოგიურად იქცეოდა კვანტური თეორიის შემქმნელი შრედინგერი[2]. ხოლო გოეთე ამ საიდუმლოებას საკუთარი თვალსაზრისიდან, შემოქმედი ადამიანის პიროვნული გამოცდილებიდან ეზიარა. ის ღრმად დარწმუნებული ამბობდა, რომ გარდაცვალების შემდეგ მისი სული მისი შემქმნელისაგან შემოქმედების ახალ ფორმას, რეალიზაციის ახალ ვარიაციას მიიღებდა. ამიტომ ის რაც პლატონიდან და ძველი ინდური ტექსტებიდან მოყოლებული შრედინგერითა და თანამედროვე ფილოსოფიური კონცეფციებით (განსაკუთრებით მედიცინის მიღწევების ფონზე, რომელმაც იმ ქვეყნიდან, საიდანაც აქამდე გზა არ მოდიოდა, ადამიანის მობრუნება ანუ რეანიამაცია შესაძლებელი გახადა) დამთავრებული უკვდავების შესახებ ითქვა, – ეს ყველაფერი ადამიანის ბუნებრივ მდგომარეობას ეხება და ამაში გასაკვირი არაფერია. ამ შემთხვევაში ნიშანდობლივია ის ფაქტი, რომ ქრისტიანული მოძღვრება ადამიანის ბუნების ფარგლებს გარეთ გადის. თუკი ყურადღებას მიაქცევთ მართლმადიდებლური სარწმუნოების სიმბოლოს – „მრწამსს,“ თქვენ იქ ვერ ნახავთ სიტყვებს: „მწამს სულის უკვდავება.“ ამჯერად მე გავრისკავ და ვიტყვი იმას, რომ ქრისტიანობას ეს არ სწამს. რადგანაც, როგორც სჩანს, ის მას იმდენად ბუნებრივად მიიჩნევს, რომ მრწამსში ამის შესახებ ზედმეტად მიიჩნევს საგანგებოდ ლაპარაკს. შეიძლება მას კიდევ დაემატოს: არ არის გამორიცხული, რომ უახლოეს მომავალში ცნობიერების მიერ საკუთარი სხეულებრიობის გადალახვის ეს ფაქტი, უკვე მეცნიერული შემეცნების მიერ ობიექტურად იქნას დადასტურებული. ხოლო რწმენის სიმბოლოში ნათქვამია: „მოველი აღდგომასა მკვდრეთით და ცხოვრებასა მერმისა მის საუკუნისასა“. აქ საუბარია არა სულის უკვდავებაზე, არამედ მასზე უფრო დიდ და აღმატებულ ფაქტზე, – მკვდრეთით აღდგომაზე. ამაში იყო და კვლავაც რჩება ქრისტიანული ესქატოლოგიის პრინციპული განსხვავება ყველა დანარჩენ რელიგიურ-ფილოსოფიურ მოძღვრებათა ესქატოლოგიისაგან, რადაგანაც ქრისტიანული მოძღვრებისათვის ძვირფასია იმის ცოდნა, რომ ადამიანი განსაკუთრებული სახის არსებაა; რომ ღმერთმა მატერიაში ჩაასახლა უკვდავი სული; რომ სხეულის, ბუნების თამაში, – მატერიალური სამყაროს მრავალფეროვნება, კოსმოსის იმ ნაწილად იქცა რომელშიც უკვდავი სული ელვარებს. ინდური, ბერძნული ანდა რომელიმე სხვა ფილოსოფიური მოძღვრებისათვის მიზანი მატერიისაგან განთავისუფლებაა, თუმცა ეს ხსნა და განთავისუფლება რაღაც მაცდუნებელია, ხიფათის შემცველია. ვფიქრობ, ახსნა არ სჭირდება იმას, რომ ჩვენი სხეული, მატერიალური ნაწილი ჩვენი უძლურია. ის ძალზე სუსტი და ცოდვებით დამძიმებულია, რომელიც ჩვენც გვაცდუნებს. საინტერესოა, რომ სხეულისაგან განთავისუფლებას რეანიმირებული ადამიანები ყოველთვის იხსენებენ როგორც უდიდესი სიმსუბუქის შეგრძნებას, როგორც მძიმე ტვირთის ჩამოხსნას თავიდან. თუმცა ეკლესიური ცნობიერებისათვის ეს ყოველივე საქმის მხოლოდ ერთი მხარეა. სინამდვილეში ადამიანის სხეულისაგან განსვლა, გარდაცვალება არის არა მხოლოდ სხეულის კლანჭებისაგან განთავისუფლება, არამედ დამცრობილ მდგომარეობაში გადასვლა, რადგანაც ადამიანი თავიდანვე ჩაფიქრებულია, როგორც სამყაროს ყოფიერებაში ჩაწერილი და იქიდან ამოზრდილი არსება. „მე, სამყაროს კავშირი ვარ!“ – ამბობს პოეტი. ე. ი. ჩვენში ერთმანეთის გვერდით ცხოვრობს ფიზიკური სამყარო, ქიმიური, ბიოლოგიური და ყველა ელემენტი, რომლისგანაც უნივერსუმია შექმნილი. ყოველივე ამას კრავს უკვდავი სული. მისი მეშვეობით უკავშირდება ერთმანეთს ცოცხალი და არაცოცხალი ბუნება. ქრისტიანული თვალზარისით ბერძნული გამოთქმის – “Sema Somo”, რაც ნიშნავს: „სხეული – საფლავია“, გაყოფა შეცდომა იქნებოდა. სხეული, ამბობს პავლე მოციქული, სულიწმინდის ტაძარია, ხოლო რადაგანაც ტაძარია, ე. ი. წმინდაა. რაც იმას ნიშნავს, რომ ბუნება, – არა მხოლოდ რაღაც გამოცდაა ჩვენთვის, არამედ ისეთი რამ, რომელმაც უნდა დაგვამძიმოს, დოლაბივით ჩამოგვეკიდოს კისერზე იმისათვის, რომ შემდგომში ეს მძიმე ტვირთი თავიდან მოვიშოროთ და სული განთავისუფლდეს მისგან, ჩიტივით გაფრინდეს. არა, აქ რაღაც ამაზე უფრო დიდი ჩანაფიქრია. განსხეულებული არსება, პოეტურად თუ ვიტყვით, ბუნების მესია უნდა გახდეს.
ცნობილმა ამერიკელმა ფილოსოფოსმა და ფსიქოლოგმა, უილიამ ჯეიმზმა გარდაცვლილი ადამიანების სულთან კონტაქტის დამყარების მრავალრიცხოვანი ფაქტები გაანალიზა. ამასთან დაკავშირებით მას მთელი რიგი ანგარიშებიც კი ჰქონდა (ეს ანგარიშები ჩვენი საუკუნის დასაწყისში რუსულ ენაზეც გამოდიოდა). საინტერესოა ის, რომ (მე არ შევაფასებ ამ ანგარიშებში მოტანილი ფაქტების უტყუარობას. ჯეიმზი[3] უდიდესი მეცნიერი და ექსპერიმენტატორ-ფსიქოლოგი იყო) გარდაცვლილი ადამიანების სულთან კონატაქტში შესვლის დროს ჯეიმზი თავიდან ვერ იშორებდა აზრს იმის შესახებ, რომ ისინი რაღაცით განსაზღვრულები, დაზარალებულები არიან იმ აზრით, რომ უკვე ის არ არიან, რაც უწინ იყვნენ. ვფიქრობ, რომ ამას სხვადასხვანაირი ახსნა აქვს; ამასთანავე ამ ფაქტზე ღირს დაფიქრება. ბიბლიაში ნათქვამია, რომ ღმერთი „გააღვიძებს საფლავში მძინარეთ“ (შდრ. დანიელი, 12. 2[4]; ესაია, 26,19[5]). რას ნიშნავს „საფლავში მძინარეთ?“ ზოგიერთი პროტესტანტი ღვთისმეტყველი მიიჩნევს, რომ აქ გარდაცვალების შემდეგ ადამიანის სულის არაცნობიერი მდგომარეობის შესახებაა საუბარი. ბოლოს და ბოლოს შესაძლებელია ამ მოსაზრების გაზიარებაც, რადგანაც გარდაცვლილი ადამიანისათვის დრო ქრება, ყოველი შემთხვევისათვის სხვაგვარად მიედინება, მაგრამ ჩვენ სხვა მოწმობებიც გვაქვს. არსებობს მოწმობა გარდაცვლილ მშობელთა შესახებ, რომელთაც თავიანთი შვილები ახსოვთ. მე მრავალი შემთხვევა ვიცი იმისა, თუ როგორ აუწყა გარდაცვლილმა დედამ თავის შვილს მოსალოდნელი ხიფათი. გარდაცვლილებთან კონტაქტის დამადასურებელი უთვალავი საბუთები არსებობს. მსგავს ამბავს აღწერს კარლ გუსტავ იუნგი[6], ადამიანი რომელიც არ იყო მორწმუნე ქრისტიანი. ეს ფსიქიატრი, ფილოსოფოსი და თავისებური მსოფლმხედველობის ადამიანი საკუთარი ცხოვრების კონკრეტულ ფაქტს აღწერს. ერთ-ერთ ავტობიოგრაფიულ წიგნში იუნგი დეტალურად აღწერს, თუ როგორ გამოეცხადა მას სიზმარში ერთ-ერთი გარდაცვლილი ნაცნობი, რომელმაც იგი ხელში აყვანაილი წაიყვანა თავის სახლში, საკუთარ კაბინეტში შეიყვანა და რაღაც წიგნი ანახა. გამოღვიძების შემდეგ მან ყოველივე ამის შემოწმება გადაწყვიტა. იუნგი გარდაცვლილი ნაცნობის სახლში მივიდა. ქვრივმა იგი კაბინეტში შეუშვა, სადაც წიგნების მესამე თაროზე აღმოაჩინა წიგნი: „გარდაცვლილთა ხსოვნა“ თუ რაღაც ამდაგვარი, რომელიც გარდაცვლილებს შეეხებოდა. იუნგი მიხვდა, რომ ეს ნიშანი იყო, შესაძლებელია ძალზე სუსტი და უნიჭო, მაგრამ ნიშანი რომლითაც გარდაცვლილი ნაცნობი იუნგს არწმუნებდა, რომ „მე ცოცხალი ვარ. მე ვარსებობ! აი შენ ამის ნიშანი“. ცნობილი ბრწყინვალე ამერიკელი მწერალი კლაივ ს. ლუისი[7] (გარდაიცვალა 1963 წელს) ომის დროს საავადმყოფოებში დადიოდა და ონკოლოგიური განყოფილების პაციენტებთან ლექციებს კითხულობდა. იქ ის კიბოთი დასნებოვნებულ დიდებული სულის ქალაბატონს შეხვდა. ისინი მალე დამეგობრდნენ. მათ ერთმანეთთან უდიდესი სულიერი სიახლოვე ჰქონდათ. ცოტა ხნის შემდეგ ეს ქალბატონი ლუისის ცოლი გახდა. მათ ხუთ წელიწადზე მეტ ხანს არ დასცალადათ ერთად ცხოვრება. უკვე ასაკში მყოფი ლუისისთვის მისი გარდაცვალება იმდენად დაუჯერებელი ამბავი იყო, რომ მან თავის დღიურში დაუჯერებელი ამბავი ჩაწერა, რომელიც მწერლის სიკვდილის შემდეგ გამოქვეყნდა. იმდენად უშველებელი იყო საყვარელ ადამიანთან განშორების განცდა, რომ მე ჯერ კიდევ არ ვიცი, ჰქონდათ თუ არა ადამიანებს მისი მდგომარეობის სააშკარაოზე გამზეურების უფლება. უცებ ეს ყველაფერი იმით დასრულდა, რომ ის მას გამოეცხადა. რაიმე ნიშანი კი არ მისცა, არამედ გამოეცხადა. ეს ენით აუწერელი განცდაა. ამ ამბავს უეჭველობას ის ფაქტი სძენს, რომ ლუისი თავშეკავებული სკეპტიკოსი იყო და არა ფანატიკოსი, ენთუზიასტი ან ფანტაზიორი. ასე რომ, მთლიანობაში უარყოფა იმ შეხედულებისა, რომ გარდაცვლილებს გარკვეულ ფინალურ, ესქატოლოგიურ მომენტამდე საფლავში სძინავთ შეუძლებელია. მით უფრო თუკი წმინდანთა შესახებ ვილაპარაკებთ. ისინი ასწლეულების შემდეგაც დიდ როლს ასრულებენ ადამიანთა ცხოვრებაში. არა მხოლოდ ხსოვნის, არამედ ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში მონაწილეობის სახით. თითქოს ორი სამყარო არსებობდეს (ამის შესახებ დანიელ ანდრეევი[8] წერს. მასთან გვხვდება ე.წ. „ზეციური კრემლი“). გარდაცვლილებთან კავშირი რეალურია. იგი კვლავ გრძელდება და ხორციელდება. გარდაცვლილები იქიდან ვარსკვლავებივით ბრწყინავენ. ისინი ახალი სიცოცხლით იმოსებიან, მაგრამ არა წმინდა გონითი, უსხეულო სიცოცხლით, არამედ საბოლოოდ ისინი გარდაისახებიან, გარდასხეულდებიან, – გვეუბნება ჩვენ ბიბლია (დანიელი, 12. 2-3[9]). თქვენ ალბათ იკითხავთ, თუ რა არის გარდასხეულება? ეს სამყაროში ადამიანის ევოლუციის ახალი ეტაპია, იმიტომ რომ ევოლუციამ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ეტაპი გაიარა. თავდაპირველად სტრუქტურის თავმოყრას ჰქონდა ადგილი. თქვენ გახსოვთ თუ როგორ არის ამის შესახებ ნათქვამი ბიბლიაში; რომ თავიდან უძრაობა იყო და სულიწმინდა იქცეოდა უსასრულობასა ზედა (შდრ. დაბადება, 1.2[10]). ღმერთმა შექმნა ქაოსის საწინააღმდეგო სტრუქტურები. შემდეგ ის ამბობს: „და შვას წყალმა სული ცოცხალი“ (დაბადება, 1.20[11]). იქმნება მანამადე სამყაროში არ არსებული ცოცხალი არსებები, რომლებიც კიდევ უფრო მეტად ეწინააღმდეგებიან ქაოსს და ბოლოს იქმნება ყველაზე გონიერი არსება, ღვთის ხატად და მსგავსად შექმნილი, საკუთარი სხეულით მიწასათან დაკავშირებული, – ა დ ა მ ი ა ნ ი. მან კიდევ უფრო მეტად უნდა მოაწესრიგოს ქაოსი, მაგრამ ეს ჯერ კიდევ არ არის ყველაფერი. ადამიანისა და სამყაროს ევოლუციის საიდუმლო ბერკეტებს მხოლოდ მესიის გამოცხადება შემოატრიალებს. ადამიანი განვითარების ახალი ფაზისაკენ მიემართება, ოღონდ ამ შემთხვევაში სხეულებრიობა ბოლომდე არ არის უგულვებელყოფილი. მოიქული პავლე გვეუბნება, რომ ადამიანი სულიერი სხეულით (გონითი სხეულით) – “Somo pneumaicon” შეიმოსება. რას ნიშნავს სულიერი სხეული? ამაზე გარკვეულ მინიშნებას ჩვენს წინაშე გადაშლილი სულიერ-სხეულებრივი რეალობა იძლევა. ამის შესახებ ასწავლიდნენ წმინდა მამები. ამას წინათ წმინდანთა დასში აყვანილმა წმ. ეგნატე ბრიანჩანინოვმა მთელი წიგნი დაწერა ამის შესახებ. მეც ხშირად გამიგონია კლინიკური სიკვდილგადატანილი ადამინებისაგან, რომ ისინი მათი ყოფილი სხეულისგან სრულიად განსხვავებულ სხვა, გამჭვირვალე სხეულს ხედავენ, რომელსაც ადამიანის სხეულის მსგავსი ფორმა აქვს. ანუ მატერიალური სხეულის დარღვევის შემდეგ რაღაც მეორე, უფრო სიღრმისეული სხეული ნარჩუნდება, რომელიც როგორც თესლი უნდა ჩაიდოს მიწაში, იმისათვის რომ მომავალში ახალი ფორმა წარმოშვას. მაგრამ ეს არა უბრალო ბიოლოგიური ან ფსიქიკური ევოლუციაა, არამედ პირველ რიგში ეთიკური პროგრესია, იმიტომ რომ ადამიანის მომავალი ბედ-იღბალი დიდწილად იმით განისაზღვრება, თუ როგორი იყო მისი განვითარება წუთისოფელში, დედამიწაზე. ამიტომაც ადამიანის ქცევას, აზრებსა და სიტყვებს წუთისოფელში ყოფნისას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. მას ჩვენ იურიდიული ტერმინოლოგიით – დასჯითა და წახალისებით ვერ განვიხილავთ. ასეთი ხედვა არასწორია. აქ საუბარი იმას შეეხება, რაც ჩვენი შინაგანი სამყაროდან მომდინარეობს, რითაც ჩვენ მოვდივართ. უჩვეულო მდგომარეობაში მოხვედრილ ადამიანს, რომელიც გამოხატვის, ცხოვრებისა და მოქმედების ჩვეულ ფორმებს მოკლებულია, მხოლოდ მაშინ ძალუძს საკუთარი „მე“-ს შენარჩუნება, როცა ის სულიერებით აღსავსე და მდიდარია. მცირე სულიერი დიაპაზონის მქონე ადამიანი ჩვეული ცხოვრებისაგან განსხვავებულ მდგომარეობაში ჩავარდნილი ვერ ხვდება საკუთარი ტანჯვის მიზეზს. მან არ იცის რა ქნას. მისი სული ჯერ განუვითარებელია, ემბრიონია. აი ახალა წარმოვიდგინოთ რა ემართება ადამიანს, როცა ის კვდება. მას თან მიაქვს მთელი ის სულიერი სიმდიდრე, რომელიც გააჩნია და რომელიც მან სააქაოზე დააგროვა. ეს ძალზე მნიშვნელოვანია, რადგანაც ამისგან ყალიბდება ჩვენი პიროვნება და ამაზე ფიქრი, აქ და ამჟამად, არის საჭირო! რაც უფრო მეტი გაიღო ადამიანმა, მით უფრო მდიდარი, ღრმა და ტევადია მისი სულის სივრცე. დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რამდენად სრულყოფილია ადამიანის სულიერი სამყარო მისი ამქვეყნიდან წასვლის ჟამს. ასე რომ ვინც სულიერად მდიდარია, – ის კი არ მოკვდა, არამედ ფხიზლობს და აგრძელებს მონაწილეობას სააქაოზე დარჩენილთა ცხოვრებაში. ერთ სწავლულ ბიოლოგს ჰქონდა თეორია, რომ სუსტი, ჩამოუყალიბებელი და განუვითარებელი სულები, უფრო ძლიერი და განვითარებული სულების მიერ შთაინთქმებიან. მართალია ეს ძალზე სადაო თეორიაა, მაგრამ აქ სხვა მომენტია მნიშვნელოვანი, კერძოდ განწმენდის მომენტი. სხვა განზომილებაში გადასვლისას ადამიანის სული უნდა განიწმინდოს. თუკი ის იწვის და იფერფლება, მაშინ რა რჩება მისგან? მსგავსად იმისა, თუ რა რჩება მაშინ, როდესაც ბოროტებას ნთქავს სულის ცეცხლი?თუკი ჩვენს ცხოვრებაში არაფერი არ არის მხოლოდ მცირედის, ბოროტეულის გარდა, მაშინ ხიდან ჩამოვარდნილი ფოთოლოვით, მართლაც, გაქრება ყველაფერი, და უეცრად მოგვეჩვენება, რომ ხეც კი არ არის ნამდვილი, არამედ რაღაც მისი მსგავსია.ამიტომაც პარადოქსია, მაგრამ ჭეშმარიტებაა პლატონის ნათქვამი იმის შესახებ, რომ ცხოვრება სიკვდილისათვის მზადებაა მხოლოდ. ამ აზრის პირდაპირ მიღება არ შეიძლება, მაგრამ გარკვეული ჭეშმარიტება მასში არის. ბოლოს და ბოლოს ჩვენ არ ვიცით რომ ერთხელაც იქნება და სიკვდილი მოვა? ვიცით! ნუთუ ადამიანმა არ უდა იფიქროს იმაზე, რაც მას მოელის? უნდა იფიქროს! მოაზროვნე ადამიანისათვის ეს ბუნებრივია. ჩვენ სრულებითაც არ ვართ ვალდებული, რომ სიკვდილთან დაკავშირებული ყველა დეტალი ვიცოდეთ, – ეს უშედეგოა. იმქვეყნიურ სამყაროზე შუა საუკუნეებში მთელი რიგი სურათები იქმნებოდა! მაშინ მათთვის დიდი ყურადღება არ მიუქცევიათ. მიაჩნდათ, რომ სულ ერთია, ეს ყველაფერი სიმბოლური და პირობითია. ხოლო როცა დანტემ მიღმური სამყარო და მასში მის თანამედროვეთა სულების მარადიული ტრაგედია გამოსახა, მხოლოდ მაშინ მიაქციეს ყოველივე ამას საგანგებო ყურადღება. გეუბნებით მე თქვენ, რომ ძნელია, თითქმის შეუძლებელია ადამიანური სიტყვების პოვნა მიღმური რეალობის ადეკვატურად გამოსახატავად. მთავარია, რომ ჩვენ უკდავნი ვართ და მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს მომავალი საუკუნო ცხოვრება. რაც არის არა მხოლოდ ჩვენი წინაპრები, არა რაღაც ძაფები, რომელიც მომავლისაკენ გვეწევა, არამედ ეს ყველაფერი მთლიანობაში ვართ ჩვენ, მთელი კაცობრიობა. პასტერნაკის[12] ერთ-ერთი გმირი მახსენდება, რომელიც განსჯიდა, თუ სად მიდიან ეს მილიარდობით გარდაცვლილი ადამიანები? რა ემართება მათ? მე ვფიქრობ, რომ პასტერნაკის ეს გმირი სრულებით არ არის მართალი იმიტომ, რომ სამყაროს ზომები ცუდად წარმუდგენია. თუკი ერთად შევკრებდით ყველა იმ ადამიანს, რომლებიც ოდესმე ჩვენს პლანეტაზე ცხოვრობდნენ, და ასე ვთქვათ, მათ ერთ რეზერვუარში მოვათავსებდით, ისინი ერთ-ერთი გალაქტიკის მეათედსაც კი არ დაიკავებდნენ. სამყარო იმიტომ არის უზარმაზარი, რომ იგი გონიერი არსებისათვის, კაცობრიბისათვის წინასწარ არის მომზადებული. ის ჯერ კიდევ დაუსახლებელი უზარაზარი სახლია. ამიტომ ჩვენთვის ჯერ ადრეა ლაპარაკი სამყაროს სივიწროვის შესახებ; იმის შესახებ მსჯელობა, რომ შემოქმედს ჩვენთვის ადგილი არ ექნება. ტყუილუბრალოდ კი არ ამბობს უფალი იესო ქრისტე, რომ „მამისჩემის სახლში ბევრი სავანეა“ (იოანე, 14.2). და ბოლოს, უკანასკნელი პრაქტიკული საკითხი: როგორ მოვემზადოთ სიკვდილისათვის? როგორი მიმართება უნდა ვიქონიოთ ადამიანებთან, რომლებიც განწირულნი არიან ან ჯერ კიდევ სასიკვდილო სარეცელზე იმყოფებიან? უნდა ვუთხრათ თუ არა ადამიანს, რომ ის ვერ განიკურნება და მოკდება? საკითხი ძალზე აბსტრაქტულადაა დაყენებული. აქ ბევრი რამ იმაზეა დამოკიდებული, თუ ვინ არის ეს ადამიანი და ვინ იღებს ამის შესახებ გადაწყვეტილებას. მართალია არანაირ მედიცინას არ ძალუძს თქვას, რომ ადამიანი განწირულია, მაგრამ ადამიანმა პრინციპში მაინც უნდა იცოდეს რა ხდება მის თავს. რატომ? იმიტომ, რომ შინაგანად, ცნობიერებით, ლოცვითა და მიტევებით მოემზადოს. დიდი უკმაყოფილების გრძნობა და განგაში გამოიწვია ჩემში საავადმყოფოში ჩემს თვალწინ ადამიანის მოულოდნელმა გარდაცვალებამ, რომელიც ცოტა ხნის წინ სულ სხვა რამეზე მესაუბრებოდა. მე მომეჩვენა, რომ ეს სულიერი თვალსაზრისით არასრულყოფილებაა, იმის გამო რომ ადამიანი მზად არ იყო ამისათვის. შემდეგ მე მასთან დავრჩი და ლოცვებს ვუკითხავდი, ვიცოდი რა, რომ მის სულს ეს ესმოდა. მოუდის[13] წიგნში ტიბეტურ „მკვდართა წიგნზეა“ საუბარი. მისი იდეები რა თქმა უნდა, ჩვენთვის მიუღებელია, მაგრამ ამ ტექსტებს გარდაცვლილებს უკითხავდნენ, იმისათვის რომ მათ მოესმინათ და გაეგოთ ის, რაც დაემართათ. თითქოს ადამიანებს ძველ გამოცდილებას გადასცემდნენ, რომლითაც მათ მიანიშნებდნენ მიღმურ რეალობაში მიმავალი გზის შესახებ, რათა მიწიერებას მოწყვეტილნი შოკურ მდგომარეობაში და სრულ გაუგებრობაში არ აღმოჩენილიყვნენ. ამ შემთხვევაში გარდაცვლილი ადამიანის სული აზრზე მოდის და აცნობიერებს, რომ მას რაღაც უჩვეულო რამ დაემართა. მას კარნახობენ, რომ ეს ყველაფერი კანონზომიერებაა. ამიტომ ვუგალობთ ჩვენ გარდაცვლილებს ტაძარში. ეს ლოცვა გარდაცვლილ ადამიანზეა. ამ დროს მისი სული სადღაც ახლოს იმყოფება.
მრავალწლიანი პრაქტიკიდან გამომდინარე შემიძლია გითხრათ, თუ რამდენად განსხვავებულია ადამიანთა ხვედრი, რადგანაც ზოგიერთ მათგანზე, მიხედავად იმისა ახლობელია თუ შორებელი, ლოცვის აღვლენისას დიდი სიმსუბუქე და ამაღლებული განწყობა ისადგურებს გულში. ხოლო ზოგიერთის შემთხვევაში რაღაც სიმძიმე გაწვება, თითქოს რაღაც ძალა ხელის შეშლას ლამობს და გეწინააღმდეგება. თითქოს გრძნობ როგორ წვალობს და იტანჯება მისი სული. ე. ი. ადამიანს უნდა ვუთხრათ სიკვდილის მოახლოების შესახებ, მაგრამ თუკი თქვენ ხედავთ, ადამიანი იმდენად ხისტია, რომ იგი ამ სიმართლეს ვერ აიტანს, არ არის საჭირო მისი მოტყუება, არამედ ამის შესახებ მას სხვანაირად უნდა ვუთხრათ. სოკრატეს მსგავსად, რომელმაც სიკვდილის წინ მისთვის მოქვითინე ადამიანებს უთხრა: „რატომ ტირით თქვენ, ნუთუ არ უწყით, რომ მე უფრო ადრე ვიყავი სიკვდილმისჯილი, რომ ადრე თუ გვიან ყველანი დავიხოცებით“. მართლაც ძალზე ბევრს მიაღწია შუა საუკუნეების ადამიანმა როცა სიკვდილის კულტურა ისწავლა. როდესაც მომაკვდავთან შვილები, ნათესავები და ახლობლები მიდიოდნენ და ანთებული სანთლებით სულთათანას კითხვით ემშვიდობებოდნენ მას, ის ამ წუთების სიწმინდესა და მნიშვნელობას იგებდა. აქ ის მაქვს მხედველობაში, რომ საავადმყოფოშიც კი შესაძლებელია სიკვდილისადმი წმინდა, განსხვავებული მიმართების ქონა. რადგანაც სამედიცინო ხელსაწყოებისა და ინსტრუმენტების ფონზე იკარგება მისი წმინდა ხასიათი. საბოლოოდ კი უნდა ითქვას, რომ რამდენადაც განსულიერებული და სრული იქნება ჩვენი მიწიერი ცხოვრება აქ და ამჟამად, მით უფრო თავისუფლად და მშვიდად შევეგებებით ამ გარდასახვას. სინამდვილეში ადამიანი მარადიულობის გრძნობის მატარებელია. მკვდრეთით აღდგომა ჯერ კიდევ აქაურ ცხოვრებაშია ჩადებული. ამისათვის ჩვენმა პიროვნებამ ზნეობრივი სრულყოფა უნდა განიცადოს, გახდეს სრულყოფილი, მხოლო ამის შემდეგ მიეცემა მას მომავალი ცხოვრების საშუალება. მაგრამ ეს უნდა იყოს პიროვნება! და არა ბოროტებით დამძიმებული რაღაც ჩანასახი. საბოლოო დღეები, საათები და წუთები ჩვენთვის უცნობია. ამის ცოდნა კიდევ უფრო გააუფასურებდა ჩვენს ცხოვრებას. უნდა გესმოდეს, რომ ყოველი საათი, წუთი და წამი ღმერთის საჩუქარია იმისათვის, რომ მარადიულობას ვემსახუროთ. სიკეთისაკენ მოწოდება იმავდროულად მარადიულობისაკენ მოწოდებაცაა. თუკი ჩვენი სული საკმარისად იქნება მზად ამისათვის, მაშინ უკანასკნელი ჟამის დადგომისას ის ადვილად გადალახავს იმ წინააღმდეგობებს, რომელიც ჩვენ სხვა სამყაროსაგან გვაშორებს. ნათელი აზროვნების ქონის შემთხვევაში ჩვილს თავისი დაბადება, ალბათ, გარდაცვალება ეგონებოდა, რადგანაც ბავშვის დაბადება აგონიას ჰგავს. ოღონდ ამ აგონიის იქით ახალი ცხოვრება იწყება. სწორედ ანალოგიურად, ჩვენი გარდაცვალების იქით, ახალი ცხოვრება – მარადიულობა დგას.
მე ვიცნობდი ადამიანებს, რომელთაც სიკვდილის შიში არ ჰქონდათ. ყოველი მათგანი საკუთარ მოვალეობას დედამიწაზე შესრულებულად მიიჩნევდა იმიტომ, რომ მათ მაქსიმალურად გაიღეს ის, რისი გაღებაც შეიძლებოდა და ამან გვაჩვენა გარდაცვალებისათვის მათი მოწიფულობა და მზაობა, – როგორც ნაყოფი, რომელიც შესაძლებელია აწ უკვე მშვიდად ჩამოვარდეს ხიდან. შემოქმედების, კეთილ საქმეთა ქმნისა და მოყვასისადმი თაგანწირვის შუქზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სინამდვილეში სიკვდილი არ არსებობს. ჩვენ მატერიალურ სამყაროში არამატერიალური სამყაროსათვის, მარადიულობისათვის ვიღწვით. ისეთი სასწაული, როგორიც ადამიანური პიროვნებაა ღმერთის უზარმაზარ კოსმიურ მეურნეობაში უკვალოდ არ იკარგება. მასში ყველა და ყველაფერია ჩართული. ყველაფერს თავისი დრო აქვს. ამიტომ ჩვენ ვამბობთ: „მოველი აღდგომასა მვდრეთით და ცხოვრებასა მერმისა მის საუკუნისასა. ამინ.“
დეკანოზი ალექსანდრე მენი
თარგმნა კახა ქეცბაიამ
(ლექცია ციკლიდან „სიცოცხლე სიცოცხლის შემდეგ“[*])
ჟურნალი: „რელიგია“