გზები უფლისკენ, ისევე მრავალფეროვანია, ისევე მდიდარია, როგორც ადამიანთა სულები. როგორც უფლის სიღრმეები და თავად გზა უფლისკენ იწყება რწმენით. რწმენის შესახებ მინდა ვთქვა რამდენიმე სიტყვა.
ხშირად ადამიანები ურევენ ერთმანეთში ცრურწმენის ცნებებს ან უბრალოდ გულუბრყვილო მინდობილობას. სინამდვილეში რწმენას არაფერი აქვს საერთო ცრურწმენასთან და მცირედი – გულუბრყვილობასთან. რწმენა ყოველთვის იწყება კონკრეტული რელიგიური გამოცდილებიდან. რაღაც ხდება ადამიანში, რაც შთაუნერგავს შეურყეველ რწმენას უხილავი სამყაროს არსებობის შესახებ, რომ ღმერთი არის ცოცხალი და ისაა სიცოცხლის მომნიჭებელი.
რწმენა არ ემთხვევა თავად გამოცდილებას. წმიდა მაკარი დიდი თავის ერთ-ერთ ქადაგებაში ამას საინტერესოდ ხსნის; იგი მოგვითხრობს, თუ როგორ გადის ადამიანი ღრმა რელიგიურ გამოცდილებას (შეიძლება ითქვას – უბრალოდ ადამიანურს), რომელიც მთლიანად მოიცავს მას; სამან ამ გამოცდილებას აქვს ადგილი, მას არ შეუძლია არც თვალყური ადევნოს მას და არც საკუთარ თავს. ადამიანი და გამოცდილება სრულიად თანაარსებობენ. მაგრამ დგება დრო, როდესაც გამოცდილება კარგავს თავის აქტუალურობას – როგორც ზღვის მიქცევა, თანდათანობით გამოცდილება უჩინარდება, ხდება გამჭირვალე, კაცი უბრუნდება სრულ ობიექტურ ცნობიერებას, მას შეუძლია განიცდიდეს და თვალყური ადევნოს საკუთარ თავს, შეუძლია გაარკვიოს ის რაც ხდება მის სულში და ამ მომენტიდან იწყება რწმენის არე, ე. ი. სრული მტკიცე რწმენა იმაში, რომ ის რაც უხილავია და მოცემული მომენტისთვის არ წარმოადგენს აქტუალურ გამოცდილებას – ის უეჭველად არსებობს. ადამიანი ამ დროს ჯერ კიდევ სავსეა ყველა იმ განცდით, რომელიც ღვიოდა მასში რაღაც პერიოდის წინ, ეს განცდა იმაზე უფრო უტყუარია ვიდრე გარემომცველი სამყაროს ხელახალი აღთქმა. აქ იწყება რწმენის არე. ადამიანი დარწმუნებულია მის რეალობაში რაც უკვე გახდა უხილავი, განცდითად ხელშუეხებელი. როგორც ვთქვი, ეს ეხება არა მხოლოდ ღვთისადმი რწმენას, არამედ ეს ეხება ყველა ღრმა განცდას, ეს იქნება სიყვარული, ყოვლისმომცველი სიხარული თუ მწუხარება, რომლებშიც შეგვიძლია ჩავიძიროთ. ეს ეხება ყველაფერს, რაც ისე ღრმაა, რომ ჩვენ სრულიად ვეფლობით მასში, და როდესაც ჩვენ აქედან გამოვდივართ, ეს არ რჩება მკვდარ, გონებრივ მოგონებად. ამან ჩვენ სიცოცხლეს შემატა ცოდნა, გამოცდილება და ამ გამოცდილებას მიმართულს ღვთისაკენ (ან ადამიანისკენ) შეიძლება ეწოდოს რწმენა.
ღვთისკენ მიმავალი გზები განსხვავებულია; წმიდა წერილების მაგალითებიდან და სიტყვებიდან გამომდინარე შეიძლება ვისაუბროთ ერთის მხრივ მოციქულ პავლეს გამოცდილებაზე და მეორე მხრივ – მოციქული პეტრესა და სხვა მოციქულების გამოცდილებაზე.
პავლე დევნიდა ქრისტეს და იყო მისი მტერი. არა იმიტომ, რომ იყო უღვთო, არა იმიტომ რომ მას სძულდა რწმენა, არამედ იმიტომ, რომ მისი წარმოდგენა ღმერთის შესახებ, არანაირად არ ემთხვეოდა იმას, რაც მან დაინახა ქრისტეში. ვერც კი წარმოედგინა უმწეო, დაუცველი, დამცირებული, თითქოსდა დამარცხებული ღმერთი, რადგან მას სჯეროდა ღმერთის როგორც აბსოლუტური სიწმიდის, ძლიერების, მიუწვდომელის – რომელიც ანათებდა ისეთი აშკარა დიდებით, რომ ადამიანი ბრმავდებოდა მიახლებისთანავე და ის გახდა ქრისტეს მდევნელი. მაგრამ მას მთელი სულით სჯეროდა ღმერთის, იყო მიმართული მისკენ, იგი ცხოვრობდა მისით და მისთვის, და ის პირისპირ შეხვდა აღდგომილ ქრისტე მაცხოვარს, იმ ღმერთს, რომელსაც ხედავდა დაუცველს და რომელმაც უეცრად გამოავლინა თავისი დიდება, უფალს, რომელსაც სხეული ლურსმნით ქონდა გამსჭვალული და ამავე დროს ანათებდა საუკუნო სიცოცხლის დიდებით.
ეს გარკვეულწილად იყო გამოცდილებაც. მე აღმოვაჩინე ქრისტე მკვდრეთით აღმდგარი იმ მომენტიდან, როდესაც პირველად წავიკითხე სახარება (რათა დამერწმუნებინა საკუთარი თავი, უფრო სწორედ დავრწმუნებულიყავი, რომ ეს ყველაფერი სიცრუეა და შეუძლებელია ამის დაჯერება).
ჩვენ სრულიად დარწმუნებით ვიცოდეთ, რომ უფალს შეუძლია უშუალოდ ჩვენ მოგვაკითხოს, გაეხსნას ჩვენი სულის სიღრმეებს გამოცდილებაში, რომელსაც ადამიანი ვერ შექმნის, მაგრამ ღმერთს შეუძლია გვიბოძოს(გვაჩუქოს) სწორედ რომ უსასყიდლოდ. ასე მაგალითად, ამ საუკუნის დასაწყისში პროტესტანტი ბარონი ნიკოლაი გახდა მორწმუნე. ლენინგრადის სტუდენტური ადრინდელი წრეების ერთ-ერთი წევრი, რომელმაც ღრმა სასოწარკვეთილების ჟამს, როდესაც ვერ შეძლო ღმერთის პოვნა და ამავდროულად გრძნობდა, რომ ცხოვრება აზრს კარგავდა უფლის გარეშე, მან წამოიძახა „უფალო, თუ მართლა არსებობ გამეხსენი მე!“ და მოულოდნელად მას მოეფინა წარმოუდგენელი სიმშვიდე, განცდისა და სიხარულის ისეთი სიღრმე, რომელიც არასოდეს განეცადა და ამ სიღრმესა და სიხარულში მან აღმოაჩინა ღმერთი. ეს ჩანს ძალიან ალოგიკურად – განა ლოგიკურია გამოცდილება სიყვარულისა, გამოცდილება სილამაზისა? ეს შეიძლება შემდეგ დაალაგო და გახადო თითქოსდა სარწმუნოდ, მაგრამ ის არ შეიქმნება შემადგენელი ნაწილებისგან, არამედ უშუალო, ღრმა გამოცდილებიდან, რომელიც უფრო დამაჯერებელია, ვიდრე ყველა მისი შემადგენელი ნაწილი.
თუმცა არსებობს სხვა გზა, გზა სხვა მოციქულთა, პეტრეს გზა. მათ ქრისტე შეიცნეს თანდათანობით, არა უცაბედად. ისინი მას იცნობდნენ იმ დასახლებიდან, სადაც ის ცხოვრობდა; ისინი იცნობდნენ მას, როგორც ახალგაზრდას, როგორც ყმაწვილს. ის შეიძლება მათ აოცებდა საკუთარი პიროვნებით, მაგრამ ისინი ჯერჯერობით ვერ ხედავდნენ მასში ღმერთს. და თანდათან მან დაიწყო გახსნა ისეთი სიღრმით, რომ მათ შეიცნეს, რომ ის არ გავს ყველას. თანდათან, ნელ-ნელა იგი გაეხსნა მათ თავისი ღვთაებრივი სიდიადით, ძე ღვთისა განკაცდა. ასე მოხდა რწმენის გამჟღავნება ადამიანებში, მათში ხდებოდა ღმერთის აღმოჩენა, ნელ-ნელა, წლების განმავლობაში, თანდათან, დღითი დღე, წლიდან წლამდე. ესაა ძიების გზა, მაგრამ ეს გზაც რაღაც მომენტში ემთხვევა პავლეს გზას. რაღაც მომენტში ხდება ის რასაც ვერავინ განსჭვრეტს, თითქოს ადამიანს თვალის ბინდი სცილდება და ადამიანი ხედავს, ხედავს დიდებით, ნათელში, სიღრმეში იმას რასაც აქამდე ვერ შეიცნობდა.
თქვენ იტყვით „ქრისტეს ჩვენ ვერ ვხვდებით, როგორც ისინი“. დიახ, მაგრამ ჩვენ ვხვდებით ადამიანებს, რომლებმაც იციან ქრისტე, ვისაც სჯერა და სწამს მისი. არსებობს ძველი გამონათქვამი: არავის ძალუძს უარი თქვას ყველაფერზე, რათა გახდეს ქრისტეს მიმდევარი, თუ არ დაინახა თუნდაც ერთი ადამიანის სახეზე საუკუნო ცხოვრების ნათელი. ზოგჯერ ადამიანი ანათებს. ზოგჯერ ჩვენ ვპოულობთ ადამიანში ისეთ სიღრმეს, ისეთ უკიდეგანო სიყვარულს, რომელიც აღარ ეკუთვნის დედამიწას. ეს ცხადყოფს ზეციურის დასაწყისზე.
აქ არის ორი გზა, რომლითაც შეიძლება გავლა: გზა, რომელიც მოითხოვს უზარმაზარ, მკაცრ მომზადებას; და არის სხვა გზა – გზაა ძიებისა, ძიება ნელი, დაფიქრებული, რომელიც ასევე რაღაც მომენტში დაგვირგვინდება შეხვედრით, და აქედან უკვე იწყება რწმენა.
უფლისკენ მიმავალ გზაზე ძალიან მნიშვნელოვანია სამართლიანად, ჭკვიანურად განვასხვავოთ ერთმანეთისგან პრობლემები და დაბრკოლებები, რომლებიც დგანან გზაზე. პრობლემა – ეს ამოცანაა, რომელიც უნდა გადაწყდეს. პრობლემების წინაშე დგება მეცნიერი, მოაზროვნე… ადამიანი პრობლემის წინ დგას მთელი თავისი ცხოვრების მანძილზე. ეს სულაც არ წარმოადგენს დაბრკოლებას: პირიქით, ის სავსეა გასაოცარი ინტერესით; ამ პრობლემების მოსაგვარებლად ღირს ცხოვრება, ღმერთთან მიმართებაში ეს პრობლემები ზოგჯერ ძალიან მტკივნეულია, იობთან ერთად გსურს თქვა: „უფალო, მე არ მესმის შენი! მე შენ გიცნობ როგორც სიყვარულს, მჯერა შენი – ხანდახან ისე საშიშია ის სამყარო, რომელსაც შენ უშვებ“. ასეთ პრობლემებს შეიძლება წარმოადგენდეს ბოროტება,შვილის დაკარგვა… – ადამიანისთვის გაუგებარია რატომ დაეშვა ეს. ეს არის ნაყოფიერი ნიადაგი ღვთის სიბრძნისა და ადამიანის გონიერების შეხვედრისა. ამ დროს ადამიანს აქვს უფლება, უფრო მეტიც, იგი ვალდებულია ჩაუღრმავდეს მათ და გადაჭრას ისინი გამოცდილების საფუძველზე, ოღონდ მთლიანი გამოცდილებით, არა მხოლოდ გონებით – არამედ კაცობრიობის მთლიანი გამოცდილებით და რწმენის საშუალებით.
ღმერთისკენ მიმავალ გზაზე არსებობს დაბრკოლებები, რომელიც არ წარმოადგენს ამოცანებს და პრობლემებს; ისინი დგანან ჩვენსა და კითხვებს შორის ღმერთზე, მშვიდობაზე, ადამიანზე. არსებობს ზნეობრივი წინააღმდეგობები. მახსოვს კაცი, რომელმაც მითხრა, რომ მას მთელი სულით სურს ღმერთთან შეხვედრა, მაგრამ რაღაცა არ უშვებს მასთან. მე ვკითხე მას: „რას მოიმოქმედებდით იმ ადამიანის მიმართ რომელიც ცუდად მოგექცა: აპატიებდით თუ განკიცხავდით“ და მან საშინელი ზიზღით განაცხადა: „ მე მას გავანადგურებდი“ – „მადლობა უთხარი ღმერთს, რომ ის ახლა არ გევლინებათ, თუ ის ახლა გამოგეცხადებოდათ, ის, ვინც არის მიტევება და სიყვარული, თქვენ ვერ გაუძლებდით მას“…
არსებობს სხვა წინააღმდეგობები: ფსიქოლოგიური, გონებრივი (აზრობრივი), რომელიც ხელს გვიშლიან ჩავუღრმავდეთ ამოცანას, თვით პრობლემას, საშუალებას არ გვაძლევენ რათა სწორი, სამართლიანი გონებრივი ფორმულირება მივცეთ თავად პრობლემას. ეს არის წინასწარ აკვიატებული აზრები, რომლებიც ჩვენ გაგვაჩნია. მაგალითად, დამახინჯებული, კარიკატურული წარმოდგენები ღმერთზე, ეკლესიაზე, ქრისტეზე, რომლებიც არავითარ კავშირში არ არიან ჭეშმარიტებასთან, მაგრამ რაკიღა ჩვენ ისინი მივიღეთ, შესაბამისად იოლად ვეღარ ვაგვარებთ ამ საკითხს: რადგან ასეთი უფალი არ არსებობს – შესაბამისად მასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტა შეუძლებელი ხდება.
და ბოლოს, არსებობს წინააღმდეგობა – აპრიორული დამოკიდებულება ცხოვრებისეული პრობლემების მიმართ. ამჟამად მეცნიერება თამაშობს ისეთ დიდ როლს (სავსებით სამართლიანად, და მე მოხარული ვარ), რომ ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ყველა საკითხი უნდა გადაიჭრას ისე, როგორც წყდება სამეცნიერო საკითხები, და ჩვენ გვინდა, რომ გამოვიყენოთ სუფთა მეცნიერული მეთოდები ისეთ თემებში, რომლებშიც ისინი გამოუსადეგარია. ჩვენ არ ვიყენებთ ფიზიკის მეთოდებს ბიოლოგიაში, ან ქიმიის მეთოდებს ისტორიაში. რასთან დაკავშირებით უნდა გამოვიყენოთ ფიზიკურ მეცნიერებათა მეთოდები ადამიანთა სულებზე, რომელიც არამატერიალურია? ნებისმიერ ფიზიკოსს შეუძლია დაშალოს მუსიკალური ნაწარმოები მის შემადგენელ ნაწილებად, გაარჩიოს მათემატიკურად, აქციოს მრუდებად – ამას ეძახიან აკუსტიკას. მაგრამ ეს ხომ არ არის მუსიკა.
მას შემდეგ რაც გაანალიზეთ ფიზიკური ხელსაწყოებით მუსიკალური ნაწარმოები, თქვენ არ შეგექმნათ არანაირი წარმოდგენა იმის შესახებ თუ როგორია ის, მშვენიერი თუ უსახური, რადგან სილამაზის აღქმა მუსიკაში ხდება სხვა დონეზე და თუ ჩვენ გვსურს სამართლიანად მივუდგეთ პრობლემას ღმერთის შესახებ, საჭიროა, ერთის მხრივ დიდი გამბედაობა, რომ ჩამოვაყალიბოთ ეს პრობლემები, მაგრამ ფორმულირება მივცეთ რეალურ სიტუაციასთან მიმართებაში – ე.ი. როგორც რეალურ ღმერთთან, ისე ადამიანთან და ცხოვრებასთან მიმართებაში, მთელი სიმძაფრით და სამართლიანობით დაისვას კითხვები. მეორე მხრივ, საჭიროა დიდი სიფრთხილე, რომ ძიების გზაზე არ შეიქმნას ცრუ, ყალბი წინააღმდეგობები. არ შევქმნათ ისეთი წარმოსახვები, რომლებიც ხელს შეგვიშლიან პრობლემის ფორმულირებასა და გადაწყვეტაში, რადგან ფორმულირება იქნება წარმოუდგენელი კარიკატურების გამო, საიდანაც ჩვენ მივუდექით მათ იმ მეთოდებით, რომლებსაც ვიყენებდით სხვა საგნებთან, მაგრამ არანაირად არ მიესადაგება არც ადამიანს, არც სულიერ ცხოვრებას და არც თავად უფალს.
წიგნიდან „ქრისტიანული ცხოვრების გზები“