წმინდა ეფრემ ასურის დიდმარხვის ლოცვა[1]
პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი
I
მორწმუნე ადამიანთა უდიდესი უმრავლესობისათვის დიდი მარხვა, უწინარესად, მოკლე ლოცვაა, რომელიც ცნობილია ეფრემ ასურის ლოცვის სახელით. ეფრემ ასური იყო ჩვენი წელთაღრიცხვის IV საუკუნის ერთ-ერთი აღმოსავლელი ქრისტიანი მასწავლებელი. ეს ლოცვა მეორდება დიდმარხვის ყოველი ღვთისმსახურების ბოლოს, მორწმუნენი მას კითხულობენ შინ, თავიანთი კერძო ლოცვისას. მასზე შეიძლება ითქვას, რომ იგი ყველაზე უკეთ, მარტივად და მოკლედ გამოხატავს საზრისსა და სულს იმისა, რასაც ქრისტიანები უკვე ასწლეულების განმავლობაში დიდ მარხვას უწოდებენ.
„უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა და მიმომწვლილველობისასა[2], მთავრობისმოყვარეობისასა და ცუდადმეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე. ხოლო სული სიწმინდისაჲ, სიმდაბლისაჲ, მოთმინებისა და სიყვარულისაჲ მომმადლე მე, მონასა შენსა. ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდაჲ თვისთა ცოდვათაჲ და არა განკითხვად ძმისა ჩემისასა, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ უკუნითი უკუნისამდე. ამინ”.
ძველი სიტყვები. ენის ძველი ფორმები[3]. მაგრამ ვცადოთ შეღწევა სიძველის ამ პლასტების მიღმა არსებულ საზრისთან და არსთან. 50-60 წლის წინ სწავლულმა სპეციალისტებმა ისწავლეს ძველი რუსული ხატებიდან მტვრისა და ჭვარტლის ფენის მოშორება. და ის, რაც ჩანდა დაბინდული, იმდენად დაბინდული, რომ სახელგანთქმულმა რუსმა მწერალმა როზანოვმა მართლმადიდებლობის შესახებ თავის წიგნს „დაბინდული სახეც” კი უწოდა, უცებ აკაშკაშდა და განათდა ისეთი გამაოგნებელი ფერებით, ისეთი სიხარულით, ისეთი ნათლით, რომ მთელი ჩვენი წარმოდგენები, არა მხოლოდ ხატებზე, არამედ თვით მართლმადიდებლობის სულიერ სტილსა და ტონზე, მთელ ძველრუსულ რელიგიურობაზე, ძირფესვიანად შეიცვალა. „ფერთა აზვირთება” – ასე ეწოდა ამ სტილს. იგივე შეიძლება და უნდა გაკეთდეს არა მხოლოდ ხატების, არამედ რწმენისა და რელიგიის ძირითად გამოხატულებათა მიმართაც. მტრებს სურთ მათი ჩაკეტვა მუზეუმებში, ადამიანთა ცნობიერებაში მათი გაიგივება სიძველესთან, დრომოჭმულ იდეებთან და განცდებთან, სურთ მათი უსარგებლობის[4] წარმოჩენა. მაგრამ ასეა ეს? დავუბრუნდეთ ეფრემ ასურის ლოცვას. ჩავწვდეთ ამ უმარტივეს ვედრებას იმ ადამიანისა, რომელმაც უცებ გააცნობიერა თავისი ცხოვრების უმართლობა და ის, რაც შეადგენს ამ უმართლობას: „სულსა უქმობისასა და უსასოებისასა, მთავრობისმოყვარეობისასა და ცუდადმეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე”. აი, პირველი – ნუ მიმცემ, დამიფარე, განმაშორე. რისგან? ერთი შეხედვით, ისეთი მარტივი ნაკლისაგან, ისეთი, თითქოსდა, წვრილმანებისგან. სული უქმობისა. რა უქმობა გვჭირს, – იტყვის თანამედროვე ადამიანი, – როცა თითოეული ჩვენგანი ქანცგაწყვეტილია შრომისაგან, როცა აჩქარებულია ცხოვრების რიტმი და ტემპი, როცა ცოტათი უქმობა სწორედ ისაა, რაც, თითქოსდა, ყველაზე მეტად გვჭირდება. მაგრამ სიტყვა „უქმობა” სულაც არ ნიშნავს საქმის გარეშე ყოფნასა და დასვენებას. სიტყვა „უქმობა”, უწინარესად, ნიშნავს სიცარიელეს… სიცარიელის სულისაგან მიხსენ მე. და, აი, მაშინვე მიგვეთითა ადამიანური სულის ყველაზე საშინელ ავადმყოფობაზე: სიცარიელე. დიახ, ჩვენ ვშრომობთ, ჩვენ ვიჩქარით, ჩვენ ვფაციფუცობთ დღე და ღამე, მაგრამ რა არის არსი, რა არის საზრისი მთელი ამ სიჩქარისა და ფაციფუცისა? ხომ არ ხდება ისე, რომ უცებ ერთი წუთით ვჩერდებით და უმალ – ჩვენს ირგვლივ ისადგურებს სიჩუმე; და ისე ცხადი ხდება სიცარიელე და უაზრობა ჩვენი ცხოვრებისა! არსებობს თავისი სიმართლითა და უბრალოებით საშინელი სტრიქონი პოეტისა: „Жизнь прошумела и ушла”.[5] და, შესაძლოა, ჩვენ იმიტომ ვიხშობთ სმენას სამუშაოთი, იქნებ ჩვენს ირგვლივ მთელი ქვეყნიერება იმიტომ ხმაურობს და გრუხუნებს, რომ ყველას გვსურს, საკუთარ თავს, ყველა სხვას დავუმალოთ ეს უძირო სიცარიელე. რის გამო? სად? რისთვის? „Жизнь прошумела и ушла…”და აი, თავის თავში ჩაღრმავებისა და ამ – ასე მოკლე – ცხოვრებაში ჩახედვის შედეგად ვევედრებით უფალს, გვიხსნას და დაგვიცვას, განგვაშოროს ყოველგვარი ბოროტების პირველსაწყისისაგან: სიცარიელისაგან, უაზრობისაგან, სულის საშინელი დაცარიელებისაგან, რომელშიც ასე ხშირად ვიმყოფებით…
„სულსა უქმობისასა და უსასოებისასა…” უქმობასა და სიცარიელეს, როგორც გარდაუვალი შედეგი, მოსდევს უიმედობა. სულიერი ცხოვრების ყველა მასწავლებელი, ადამიანის სულისა და ცნობიერების ბუნებაზე დაფიქრებული ყველა ბრძენი ადამიანში ყველაზე საშინელ ცოდვად, ყველაზე გამოუსწორებელ ბოროტებად რატომ თვლიდა სწორედ უსასოობას? რა არის უსასოობა? განა თითოეული ჩვენგანისათვის არ არის ნაცნობი სულიერი ენერგიის ეს უცნაური დაცემა, ეს ყოვლად აუხსნელი ნაღველი, რაც უეცრად განმსჭვალავს ყოველივეს ირგვლივ, რის გამოც ყველაზე მოკაშკაშე და სხივფენილი დღე ხდება უსარგებლო, ცარიელი, არაფრისმომცემი? მაშინ ჩვენ ვამბობთ: „ხელები ჩამოგვცვივდა…” სულში ბინდდება. ესაა სწორედ უსასოობა. კარგია, თუ დროულად შემოვუძახებთ თავს, მოვიკრებთ ძალ-ღონეს. შეიძლება უბრალოდ ჩავახშოთ ეს უსასოობა ყველაფრით – სამუშაოთი, თრობით, რითიც გნებავთ, იმით… მაგრამ ამ შემთხვევაში უსასოობა კვლავ დაბრუნდება, იგი ყოველთვის სადღაც აქვეა, ელოდება ხელსაყრელ წუთს, კუთხიდან იმუქრება. იგი დაბრუნდება იმიტომ, რომ თითოეულმა ადამიანმა თავისი სულის სიღრმისეული, დაფარული ნაწილით იცის (თუმცა თავს არ უტყდება) სიცოცხლის უაზრობა, რადგან იგი სიკვდილით მთავრდება. „ჩვენ ყველანი ვსვამთ კითხვებს, ვსვამთ კითხვებს“, – წერდა ჰაინე, – „სანამ მიწა არ ამოგვივსებს პირს, მაგრამ განა ეს პასუხია?” და როცა ეს ცოდნა გამოარღვევს ცხოვრების ხმაურსა და ამაოებას და გამოვა გარეთ, ყოველივე ირგვლივ როგორ უაზროდ, როგორ ამაოებად გვეჩვენება, – არასაჭიროდ და უნაყოფოდ. აი, საიდანაა ეს ვედრება: გვიხსენ უსასოობისაგან. და ეს არ არის უმწეობა, არ არის შიში, როგორც ამას რელიგიის მტრები ფიქრობენ, – ესაა ერთადერთი ღირსეული ქმედება ადამიანისა: პირდაპირ ჩახედო თვალებში უსასოობას, არ დაემალო მას, არ ეძებო მისი უგულებელყოფის გზები…
„სულსა უქმობისასა და უსასოებისასა, მთავრობის–მოყვარეობისასა…” ლოცვა გადადის ადამიანური ცხოვრების სხვა სიბრტყეზე, მისი ტრაგიკულობის სხვა „გასაღებზე”. მთავრობისმოყვარეობა – ეს არის არა უბრალოდ სიყვარული ძალაუფლებისადმი, სხვებზე ბატონობისადმი. ამგვარი მარტივი და სუფთა სახით მთავრობისმოყვარეობა, შესაძლოა, არცთუ ხშირად გვხვდება. მაგრამ სხვა, უფრო ღრმა ფორმით იგი დამახასიათებელია ნებისმიერი ჩვენგანისათვის და იგი არის წყარო ადამიანური ცხოვრების საშინელი უმართლობისა. მთავრობისმოყვარეობა არის სხვა ადამიანისადმი მომხმარებლური დამოკიდებულება. ესაა, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ყველასა და ყველაფრის თავისი თავისადმი შინაგანი დაქვემდებარება, ყველასა და ყველაფრის განხილვა ჩემი სარგებლობის, ჩემი ინტერესების, ჩემი – როგორც უმაღლესი და ერთადერთი ღირებულების თვალსაზრისით.
II
ცუდადმეტყველება შეიძლება მეტად მცირე, მეტად უმნიშვნელო ნაკლად მოგვეჩვენოს. რა არის ამაში ასეთი საშიში? ლაყბობა, მახვილსიტყვაობა, უქმადმეტყველება… ყველანი ადამიანები, კაცნი ვართ, ყველანი ვცოდავთ ამით, ხომ არსებობს უდავოდ უფრო საშინელი ცოდვები. ასე გვეჩვენება, ამგვარად ფიქრს მივეჩვიეთ. მაგრამ სახარებაში ნათქვამია: „ყოველი სიტყუაჲ უქმი, რომელსა იტყოდიან კაცნი, მისცენ სიტყუაჲ მისთვის დღესა მას სასჯელისასა”(მათე, 12:36).
ყოველი ჩვენგანი, თუკი დაფიქრდება არა განყენებულ თეორიებზე, არამედ საკუთარ ცხოვრებაზე, თუკი კარგად გაიხსენებს ამ ცხოვრებას, მაშინვე დარწმუნდება, რომ სიტყვებმა – მისგან ან მისთვის ნათქვამმა სიტყვებმა – ალბათ, უფრო მეტი ტანჯვა მოუტანა ცხოვრებაში, უფრო მეტად გაუშრო სისხლი, უფრო მეტად მოუწამლა თითოეული წუთი, საათი და დღე. ცილისწამება, დასმენა, ღალატი, გამყიდველობა, სიცრუე, ჭორი, – ყველაფერი ეს საშინელებაა, და ყოველი ეს საშინელება აღესრულება სიტყვით და მხოლოდ სიტყვით; მხოლოდ ეს არის საკმარისი საიმისოდ, რომ შევიგრძნოთ სიტყვის საშინელი ძალა.
მართლაც, სიტყვით გამოიხატება და იქმნება სიკეთე, მშვენიერება, სიბრძნე. მაგრამ სიტყვითვე ირღვევა სიკეთეც, მშვენიერებაცა და სიბრძნეც. სიტყვას ძალუძს სულის მოწამვლა, სულის აღვსება ეჭვით, შიშით, ღვარძლით, სიძულვილით, ცინიზმით. და, ცხადია, არა მხოლოდ პირად, კერძო ცხოვრებაში. ჩვენ ვცხოვრობთ ჭეშმარიტად კოსმიური ცუდადმეტყველების ეპოქაში. გაზეთები, რადიო, წიგნები, სკოლები – ყველაფერი ეს იარაღია, ყველაფერი ეს თითქმის სიმბოლოებია ერთი გრანდიოზული, მთლიანი, უწყვეტი „ცუდადმეტყველებისა”, რომლის მიზანია დაიპყროს ჩვენი გონების ყოველი ნაწილი, ამოავსოს იგი სხვისი იდეებით, გვაიძულოს ვიფიქროთ ისე, როგორც ეს „გონებათა მპყრობელებს” სურთ. ყოველგვარი გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ მსოფლიო ავადაა, მოწამლულია „ცუდადმეტყველებით”, რომელიც საბოლოდ ყოველთვის სიცრუეა.
ქრისტიანობა მეტყველების ნიჭს მიიჩნევს უმაღლეს, ჭეშმარიტად ღვთაებრივ ნიჭად, რომელიც ადამიანს ებოძა. ეს ნიჭი ადამიანს, როგორც მეტყველ არსებას, უპირისპირებს სხვებს – უტყვ არსებებს. ქრისტიანობა თვით ღმერთს უწოდებს სიტყვას და სახარებაში მასზე ამბობს: „პირველითგან იყო სიტყუაჲ და სიტყუაჲ იგი იყო ღმრთისა თანა, და ღმერთი იყო სიტყუაჲ იგი”(იოანე, 1:1). მაგრამ სწორედ იმიტომ, რომ ქრისტიანობა ასე მაღლა აყენებს სიტყვას, აღჭურვავს მას ასეთი დიადი შემოქმედებითი ძალით, ქრისტიანობა ასეთი ძრწოლით იღებს უქმ სიტყვას – „ცუდადმეტყველებას” – სიტყვის თავისი თავისადმი ღალატს, როცა სიკეთისა და ნათლის იარაღიდან იგი იქცევა ბოროტებისა და სიბნელის იარაღად… „ყოველი სიტყუაჲ უქმი, რომელსა იტყოდიან კაცნი, მისცენ სიტყუაჲ მისთვის დღესა მას სასჯელისასა”. და კიდევ: „რამეთუ სიტყუათა შენთაგან განჰმართლდე და სიტყუათა შენთაგან დაისაჯო”(მათე, 12:37).
ყოველი ჩვენგანი ძალიან ძვირს გადაიხდიდა, რომ სიტყვა, რომელმაც მოგვიწამლა სიცოცხლე, არასოდეს თქმულიყო…
ყოველივე ეს უნდა გავიხსენოთ და ვიგრძნოთ, რათა გავიგოთ, უქმობასთან, უსასოობასთან და მთავრობისმოყვარეობასთან ერთად ეფრემ ასურის ლოცვა რატომ მიიჩნევს ცუდადმეტყველებას ოთხ მთავარ ცოდვათაგან ერთ-ერთ ცოდვად, ერთ-ერთ ძირითად ცოდვად. „სულსა (…) ცუდადმეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე”.
სიტყვის განწმენდით, სიტყვის თავდაპირველი ძლევამოსილების აღდგენით იწყება ცხოვრების განწმენდა და აღორძინება. ჩვენ ვამბობთ: „ყოველი სიტყვა უნდა აიწონოს”. დიახ, სწორედ უნდა აიწონოს. მაგრამ უნდა აიწონოს არა მხოლოდ სიფრთხილის, სარგებლიანობისა და ანგარიშის, არამედ სიმართლის, სიკეთისა და ჭეშმარიტების სასწორით.
III
წმ. ეფრემ ასურის ლოცვის სიტყვებით ჩვენ ვითხოვთ, რომ ღმერთმა მოგვანიჭოს სული სიწმინდისა, სული სიმდაბლისა, სული მოთმინებისა და სული სიყვარულისა. შევჩერდეთ თოთოეულ ამ ცნებაზე, რომლებშიც ქრისტიანული სულიერი გამოცდილება ოდითგანვე ხედავს სიკეთის პირველსაწყისსა და წყაროს, მსგავსად იმისა, როგორც დიდმარხვის ლოცვაში მოხსენიებულ უარსაყოფ თვისებებში ეს გამოცდილება ხედავს ცოდვისა და ბოროტების საფუძველს. სული სიწმინდისა. სიტყვა „სიწმინდე” – ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა, ყველაზე მშვენიერი სიტყვა ადამიანის ენაზე, ერთგვარად ცოტათი „გადაგვარდა” ან, უკეთეს შემთხვევაში, მისი მნიშვნელობა დავიწროვდა. უდიდესი უმრავლესობისათვის იგი უკვე აღნიშნავს თითქმის მხოლოდ სქესობრივ სიწმინდეს, და იგი იქცა სქესობრივი აღვირახსნილობის, გარყვნილების საპირისპირო ცნებად. მაგრამ სიტყვა „სიწმინდის” თავდაპირველი მნიშვნელობა განუზომლად ფართო და ღრმაა. მისი საზრისის გასაღები ორ ცნებაშია, რომელიც ამ სიტყვაშია შეერთებული: „სისრულე” და „სიბრძნე”: „სიბრძნე სისრულისა”.[6] ყოველგვარი გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ სიტყვა “სიწმინდე” ერთი ყველაზე ქრისტიანული სიტყვათაგანია, რადგან მასში გამოხატულია ქრისტიანობისათვის ერთგვარად ყველაზე მთავარი, ყველაზე არსებითი. გამოხატულია გაგება და გამოცდილება სიკეთისა, კეთილი, მართალი და ნამდვილი ცხოვრებისა. სისრულე – ესაა ის, რაც უპირისპირდება ბოროტს, ბოროტი კი ყოველთვის რღვევა, დაყოფა და გახრწნაა დასაბამიერი მთლიანობისა და ამიტომაც არის განშორება სიბრძნისაგან. ამიტომ სული სიწმინდისა არის ის სისრულე, რომლის გარეშე სხვა დანარჩენის მყოფობა შეუძლებელია. ეს არის დაბრუნება სიცოცხლესთან, როგორც სისრულესთან. ესაა სიხარული კვლავ მოპოვებული მთლიანობისა, ესე იგი სულის, გონების, გულის, სხეულის მშვიდობისა და ჰარმონიისა, სიბრძნის სიხარულისა, „სიწმინდის” სიხარულისა.
სიწმინდეს მოსდევს „სიმდაბლე”.[7] და კვლავ, შევნიშნავთ: არა უბრალოდ სიმდაბლე, არამედ „სიბრძნე სიმდაბლისა”, რადგან სიტყვა სიმდაბლეც, მსგავსად სიწმინდისა, შეიძლება სხვადასხვაგვარად გავიგოთ. მას შეიძლება ჰქონდეს ერთგვარი „მონური ქვეშევრდომობის აჩრდილი”, გამოხატავდეს ადამიანის ზიზღს თავისი თავისადმი, როგორც ადამიანისადმი, და შესაბამისად, ადამიანისადმი ზოგადად. „მე – პატარა, საზიზღარი, სუსტი…” არა, ამგვარ თვითდამცირებას არაფერი აქვს საერთო ქრისტიანულ სიმდაბლესთან. ქრისტიანული სიმდაბლე ფესვგადგმულია შეგნებაში, ცხოვრების უძირო სიღრმეში, ესაა სიმდაბლე ძრწოლისაგან, სიბრძნისაგან, წვდომისაგან, ეს სიმდაბლე ჭეშმარიტად ღმერთისგანაა. სწორედ დაცემული ადამიანი განიცდის ამპარტავნების, თვითგანდიდების, თვითდამკვიდრების მუდმივ მოთხოვნილებას, მოთხოვნილებას მათზე, როგორც კვამლის სქელ ღრუბელზე, რომელიც სხვებისაგან და თვით თავისი თავისაგან ფარავს თავის ნაკლოვანებებს. ჭეშმარიტ სიკეთეს, ჭეშმარიტ სიბრძნეს, ჭეშმარიტ სიცოცხლეს არ ესაჭიროება ამპარტავნება, რადგან მას არაფერი აქვს დასაფარავი და ამიტომ ამგვარი ადამიანები მდაბალნი არიან. ქრისტე, ძე ღვთისა, ამბობს: „ისწავეთ ჩემგან, რამეთუ მშვიდ ვარ და მდაბალ გულითა” (მათე, 11:29). და ამიტომ, ისევე როგორც სისრულეში, სიმდაბლეში ცხადდება, იმარჯვებს ნამდვილი სიბრძნე: სიბრძნე სიმდაბლისა…
სიწმინდესა და სიმდაბლეს მოჰყვება სული მოთმინებისა. რატომ აყენებს ასე მაღლა ქრისტიანობა მოთმინებას, რა არის სათნოება მოთმინებისა? ეს კითხვები საჭიროა იმიტომ, რომ ქრისტიანობისა და რელიგიის ყველა მტერი რელიგიას უპირველეს ბრალდებად უყენებდა მოთმინების ქადაგებას; მოთმინების ქადაგებით, ამ ქვეყნად მოთმინების სანაცვლოდ იმ ქვეყნად ჯილდოს დაპირებით თქვენ, რელიგიის მქადაგებელნი, ადამიანებს განაშორებთ თავისი თავის გათავისუფლებისაგან, თქვენ ადამიანს არიგებთ ბოროტთან და უსამართლობასთან, თქვენ მას აქცევთ მორჩილ მონად. – ეს არის მათი ბრალდება. საქმე კი ისაა, რომ დიდმარხვის ლოცვის ვედრებაში სულაც არაა ნაგულისხმევი ასეთი მოთმინება. ლოცვაში მოთმინება არის გამოვლინება რწმენისა, ნდობისა, სიყვარულისა; ესაა სწორედ იმ მდგომარეობის საპირისპირო მოთმინება, რომელშიც ადამიანმა, თითქოსდა, ხელი ჩაიქნია და თავის თავს უთხრა: „მოთმინებაღა დამრჩენია”. არა, მოთმინება, ეს უპირველესად, თვით ღმერთია, რომელმაც „არ ჩაიქნია ხელი ჩვენზე”, არამედ კვლავ სწამს ჩვენი, სჯერა ჩვენი, და ამიტომ მოთმინება ჩვენში – ასევე მხოლოდ რწმენისგანაა, რომ სიკეთე ძლიერია ბოროტებაზე, სიყვარული ძლიერია სიძულვილზე, და, ბოლოს, სიცოცხლე ძლიერია სიკვდილზე… აი, ამ ღმრთაებრივ სათნოებაზე, მოთმინების ღმრთაებრივ ნიჭზე ვლოცულობთ, რათა არ შევორგულდეთ ჩვენს ნდობაში, შინაგანად არ დავნებდეთ გულგრილობას, ზიზღს, „ხელჩაქნეულობას…”
ბოლო ნიჭი, ბოლო ვედრება – სული „სიყვარულისა მომმადლე მე, მონასა შენსა”. არსებითად, მთელი ლოცვა მიემართება ამ ვედრებისაკენ და ამ ვედრებაშივე აღსრულდება. თუკი ჩვენ ვევედრებით უქმობის, უსასოობის, მთავრობისმოყვარეობისა და ცუდადმეტყველებისაგან გათავისუფლებას, – ყველა ეს თვისება ხომ სიყვარულს აბრკოლებს, ყველა ეს თვისება ხომ სიყვარულს არ უშვებს ჩვენს გულში. ხოლო სიწმინდე, სიმდაბლე, მოთმინება საფუძველია, ფესვებია, მზრდელია სიყვარულისა. და ამიტომაც, როცა, ბოლოს და ბოლოს, თითქოსდა ზეციდან გვეძლევა ეს სიტყვა – სიყვარული, ჩვენ უკვე ვიცით, რომ სიყვარული არა მხოლოდ ღმერთისგან მომდინარეა, არამედ ღმერთი თვით სიყვარულია, რომელიც ეუფლება ჩვენს გულს, განწმენდილს, გამშვენიერებულს სიწმინდით, სიმდაბლითა და მოთმინებით, მზადმყოფს, გახდეს ტაძარი, არსებობა და ნათელი ღმრთაებრივი სიყვარულისა, მისი ყოვლისშემმუსვრელი ძალისა.
IV
წარმოთქვამ სიტყვა „სიმდაბლეს” და მაშინვე გრძნობ, რამდენად უცხოა იგი თანამედროვეობის სულისათვის. რა სიბრძნე სიმდაბლისა, რა სიმდაბლე, როცა მთელი ამჟამინდელი ცხოვრება აგებულია მხოლოდ სრულ ეგოცენტრიზმსა და თვითგანდიდებაზე, გარეგანი ძალის პათოსზე, განდიდებაზე, ძალმოსილებაზე და ასე შემდეგ. თვითგანდიდების ეს სული თხემით ტერფამდე განმსჭვალავს არა მხოლოდ პოლიტიკურ და სახელმწიფო, არამედ პირად, პროფესიულ, საზოგადოებრივ ცხოვრებასაც, ესე იგი ცხოვრების ყველა გამოვლინებას.
ჩვენ ბავშვებს ვასწავლით, რაღაცით იამაყონ, მაგრამ იშვიათად მოვუწოდებთ საკუთარ თავსაც და ბავშვებსაც სიმდაბლისაკენ. უფრო მეტიც, ერთი მთავარი ბრალდება, რასაც მებრძოლი უღმერთობა უყენებს რელიგიას, არის სწორედ ბრალდება იმაში, რომ რელიგია ასწავლის სიმდაბლეს და მოუწოდებს სიმდაბლისაკენ, როგორც მთავარი ქრისტიანული სათნოებისაკენ. რელიგია, უღმერთოთა მტკიცებით, ქადაგებს მონობას, მორჩილებას, ამცირებს და აკნინებს ადამიანსა და მის ღირსებას, რადგან რელიგია მთლიანად სიმდაბლეზეა აგებული. მაგრამ საოცარია, ყველა ამ ბრალდებისას არავინ და არასოდეს განმარტავს, რა არის სიმდაბლე? რას ასწავლის ქრისტიანობა, როცა საუბრობს სიმდაბლეზე? რატომ, რა თვალსაზრისით ამცირებს სიმდაბლე ადამიანს? აი, ქრისტე ამბობს საკუთარ თავზე: „… მშვიდ ვარ და მდაბალ გულითა”. თუმცა ძნელად თუ მოუვა ვინმეს აზრად იმის თქმა, რომ ეს მოწმობს ბოროტებისადმი ქრისტეს გულგრილობაზე, ქრისტეს ბრმა მორჩილებაზე ვინმეს მიმართ, ამა ქვეყნის ძლიერთა მიმართ შიშზე. ხომ დგას ქრისტე პილატეს წინაშე და ეუბნება მას, ასე უბრალოდ: „არა გაქუს ხელმწიფებაჲ ჩემი არცა ერთი…”(იოანე, 19:11). როგორც ჩანს, არსებობს სიმდაბლეცა და სიმდაბლეც, და მის მხილებამდე უნდა შევთანხმდეთ, რომელ სიმდაბლეს ეხება საქმე.
რა არის ქრისტიანული სიმდაბლე? უპირველეს ყოვლისა, ეს, რა თქმა უნდა, არის გრძნობა სიმართლისა და, პირველ რიგში, სიმართლისა საკუთარი თავის შესახებ. სიმართლე კი არასოდეს ამცირებს და აკნინებს, არამედ აღამაღლებს და განწმენდს. შემდეგ: სიმდაბლე არის პატიოსნება სიმართლეში. ესაა უარისთქმა საკუთარი თავის ყოველგვარ შელამაზებაზე, ესაა უარისთქმა სხვის თვალებში ნაცრის შეყრაზე… და ბოლოს, სიმდაბლე ესაა ცოდნა საკუთარი ადგილისა, საკუთარი შესაძლებლობებისა და შეზღუდულობებისა, ესაა მამაცური მიღება საკუთარი თავისა ისეთად, როგორიც ვარ… აი, რატომაა სიმდაბლე, მსგავსად სიწმინდისა, სიბრძნის საწყისი, და ჩვენ ლოცვაში ვითხოვთ სიწმინდის მოცემას. მხოლოდ ის, ვინც არ ცრუობს, არ აჭარბებს, არ სურს „მოეჩვენოს” ნაცვლად იმისა, რომ „იყოს”, არამედ მშვიდად, ფხიზლად და მამაცურად იღებს და აკეთებს თავის საქმეს, მხოლოდ ის ფლობს სიბრძნეს. და, რა თქმა უნდა, ამ თვალსაზრისით ქრისტიანობა, რომელიც ქადაგებს სიმდაბლეს, არ ამცირებს, არამედ აღამაღლებს და, რაც მთავარია, პატივს სცემს ადამიანს. რადგან მხოლოდ ის საჭიროებს საკუთარი თავისადმი ქების აღვლენას, ვისაც რაღაც აკლია, მხოლოდ მახინჯს სჭირდება საკუთარი თავის შელამაზება, მხოლოდ სუსტი ტრაბახობს მუდმივად საკუთარი ძალით. იქ, სადაც თავისუფლებაა, არ არის საჭირო პროპაგანდა; იქ, სადაც ნამდვილი ძალაა, არ არის საჭირო მუქარა; იქ, სადაც ნამდვილი სილამაზეა, არ არის საჭირო „მორთულობის უბადრუკი მდიდრულობა” და ამიტომ სიმდაბლე – ესაა ის, რაც ასე აკლია თანამედროვე სამყაროსა და თანამედროვე ადამიანს, ის, რაც ასე ენატრება სიცრუისა და საკუთარი განდიდების ზღვაში დანთქმულ თანამედროვე ადამიანს, და თანაც ენატრება ისე, რომ თვითონაც არ იცის ამის შესახებ.
სიმდაბლეს წმ. ეფრემ ასურის ლოცვაში მოსდევს მოთმინება. და აქ კვლავ ვეჩეხებით რელიგიის მიმართ ერთ მთავარ ბრალდებას. მოთმინების ქადაგებით, თითქოსდა, რელიგია ადამიანში ახშობს უნარს პროტესტისა, ბრძოლისა, თავისი უფლებების დაცვისა, უკეთესისკენ მისწრაფებისა, უფრო სამართლიანი სამყაროსკენ სწრაფვისა. თუმცა, აქაც უმჯობესია მივმართოთ ქრისტეს. დიახ, იგი ასწავლის მოთმინებას – „და მოთმინებითა თქუენითა მოიპოვნეთ სულნი თქუენნი”(ლუკა, 21:19) მაგრამ ის, რასაც ქრისტე უწოდებს მოთმინებას, ისევე შორსაა უღმერთოთა ბროშურებში არსებული მოთმინების კარიკატურისაგან, როგორც მოყვასისადმი ქრისტიანული სიყვარულია შორს იმ შორეული და უსახო კოლექტივისადმი სიყვარულისაგან, რომლის გულისთვისაც დღეს მილიონობით ადამიანს წართმეული აქვს თავისუფლება. ქრისტიანული მოთმინების საფუძველი არის არა გულგრილობა ბოროტებისადმი, არამედ, რაოდენ უცნაურადაც უნდა ჩანდეს, ადამიანისადმი ნდობის მეტად აქტიური განცდა. რამდენჯერაც უნდა დაეცეს ადამიანი, რამდენჯერაც უნდა უღალატოს საკუთარ თავში საუკეთესოს, ქრისტიანობა მოგვიწოდებს, გვწამდეს, რომ არა ეს – არა ბოროტება, არა დაცემა – არის არსი ადამიანისა. ქრისტიანობას სწამს, რომ ადამიანს ყოველთვის შეუძლია წამოდგომა, ყოველთვის შეუძლია დაუბრუნდეს თავის ნათელ არსს…
ბოლოს და ბოლოს, მოთმინება – ეს არის რწმენა სიკეთის ძალისადმი. და ბოლოს, წმ. ეფრემ ასურის ლოცვაში ჩვენ ვითხოვთ სიყვარულის სულს. სიყვარული არის დამაგვირგვინებელი აკორდი ლოცვისა. იგი ამავდროულად არის ჩვენი ცხოვრების ფარული მამოძრავებელი ძალა და მისი მიზანი. ყველა სიყვარულით ცხოვრობს, ყველა მისკენაა მიმართული, და სიყვარულით შევიმეცნებთ ჩვენ, რომ ღმერთი არის სიყვარული.
თარგმნა: ოთარ ზოიძემ