„წმინდა გარდამოცემა და წმინდა წერილი“

  წიგნიდან: „კატეხიზისი. დოგმატური ღვთისმეტყველების შესავალი“

 თავი I – „მართლმადიდებლური კატეხიზისი“
თავი II – „ყოველი ქრისტიანისათვის ქრისტიანული სწავლების ცოდნის აუცილებლობის შესახებ“
თავი III – „ღვთაებრივი გამოცხადების შესახებ, ნაწილი I – „ღვთის შემეცნების გზები“

 „ღვთაებრივი გამოცხადების შესახებ“

ნაწილი II
„ წმინდა გარდამოცემა და წმინდა წერილი “

„წმინდა გადმოცემა“

„სახელწოდებაში – „წმინდა გადმოცემა“, იგულისხმება ის, რასაც ჭეშმარიტი მორწმუნეები და ღვთის თაყვანისმცემლები: სარწმუნოებრივი სწავლების, საღვთო სჯულის, საიდუმლოებებისა და წმინდა წესების სახით, როგორც სიტყვით, ისე პირადი მაგალითით ერთმანეთს და შთამომავლობას გადასცემენ“.
სიტყვა „გადმოცემა“ გულისხმობს გადაცემას, მემკვიდრეობით დატოვებას. ის, უწინარეს ყოვლისა, მიუთითებს მოქმედებაზე, ანუ გადაცემის პროცესზე. სწორედ ამგვარად ინახება და ვრცელდება ადამიანთა შორის ღვთაებრივი გამოცხადება.
„…მე უფლისაგან მივიღე ის, რაც გადმოგეცით“ (1 კორ. 11:23), – ბრძანებს მოციქული პავლე.

 1. „წმინდა წერილი წმინდა გადმოცემის შესახებ. როგორ ესმოდათ ადრეულ ქრისტიან ავტორებს წმინდა გადმოცემა“ 

ახალი აღთქმის წიგნების მიხედვით „წმინდა გადმოცემაში“ პროცესი კი არა, უწინარეს ყოვლისა, თვითონ ის სწავლება იგულისხმება, რომელიც გადმოსაცემია:
„მაშ, მტკიცედ იდექით, ძმანო, და ხელთ გეპყრათ სწავლა, სიტყვით თუ წერილით რომ გადმოგეცით“ (2 თეს. 2:15^[1]);
„…გაქებთ, ძმანო, რომ ჩემი ყველაფერი გახსოვთ და, როგორც გადმოგეცით, ისე ინახავთ გადმოცემას“ (1 კორ. 11:2^[2]).
ასეთივე აზრია ნაგულისხმევი ადრეული ეკლესიის წმინდა მამების და კერძოდ, წმინდა მღვდელმოწამე პოლიკარპე სმირნელის (+156) სიტყვებში „დასაბამიდან გადმოცემული სიტყვის შესახებ“ და წმინდა მღვდელმოწამე ირინეოს ლიონელის (+202) სიტყვებში, როდესაც იგი ბრძანებდა: „გადმოცემა, რომელიც მომდინარეობს მოციქულებისგან და პრესვიტერების მიმღეობის საშუალებით ინახება ეკლესიაში“ ან „მოციქულთა გადმოცემის“ და „მოციქულთაგან ეკლესიური გადმოცემის“ შესახებ.
გადმოცემის მთავარი წყარო თავად ღმერთია. უფალი იესო ქრისტე სამღვდელმთავრო ლოცვაში თავის მამას, ანუ მამა ღმერთს ასე მიმართავს:
„…შენგან მოცემული სიტყვები მათ მივეცი, ხოლო მათ მიიღეს და სცნეს ჭეშმარიტად“ (იოან. 17:8^[3]).
ტერტულიანე წერდა, სარწმუნოებრივი სწავლება „ეკლესიებმა მოციქულებისგან მიიღეს, მოციქულებმა იესო ქრისტესგან და იესო ქრისტეთი ღმერთისგან“.
ამრიგად, გადმოცემა თავისი შინაარსით მთლიანად ემთხვევა იმ ქადაგებას, რომელსაც მოციქულები ეწეოდნენ და, შესაბამისად, წარმოადგენს ღვთივგანცხადებულ სწავლებას, რომელიც იესო ქრისტეში სრულად არის გამოვლენილი.

1.2. „ღვთაებრივი გამოცხადება – წმინდა გადმოცემის ერთიანობის პრინციპი“

მიუხედავად იმისა, რომ ახალ აღთქმაში (2 თეს. 2:15^[4]) და წმინდა მამების თხზულებებში (მაგალითად, წმინდა ბასილი დიდის „სულიწმიდის შესახებ“, 27 თავი) ცალკეულ შემთხვევებში საუბარია მრავლობით რიცხვში, ანუ „გადმოცემების“ შესახებ, გადმოცემა მაინც არ შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც თავისი შინაარსით განსხვავებული ცალკეული ჭეშმარიტებების ერთიანობა.
გადმოცემის ერთიანობის პრინციპი აგებულია ღვთაებრივ გამოცხადებაზე. სწორედ გამოცხადება განაპირობებს, მისი საგნის როგორც გარეღვთაებრივ წარმომავლობას, ისე მის შინაგან, ანუ შინაარსობრივ მთლიანობას. ღვთაებრივი გამოცხადების ამოცანა არ არის ზნეობრივი, ისტორიული, სარწმუნოებრივი, კანონიკური და ა. შ. ჭეშმარიტებების გავრცელება. მისი მთავარი მიზანია: ყველამ ირწმუნოს, „რომ იესო არის ქრისტე, ძე ღმრთისა, და მორწმუნეებს გქონდეთ სიცოცხლე მისი სახელით“ (იოან. 20:31^[5] ). გადმოცემის პირველი და ცენტრალური ჭეშმარიტებაა იესო ქრისტეში ღმერთის გამოცხადებისა და ადამიანის მოდგმის გადარჩენის საიდუმლო. ეს „საიდუმლო, დაფარული უკუნისიდან და თაობათა დასაბამიდან, ხოლო აწ გაცხადებული მის წმიდათათვის“ (კოლ. 1:26^[6]) მოქმედებს, როგორც წყარო და მისი შინაგანი ერთიანობის საფუძველი.

1.3. „წმინდა გადმოცემის სამი დონე“

წმინდა გადმოცემა არ შეიძლება თაობიდან თაობას გადასაცემ ერთგვარ სწავლებად ან იმ მატერიალური ძეგლების ერთობლიობად მივიჩნიოთ, რომელშიც ეს სწავლებაა დაფიქსირებული. წმინდა გადმოცემა გაცილებით უფრო მეტს გულისხმობს, ვიდრე უბრალოდ რაიმე ინფორმაციის ან ცოდნის გადაცემა. გადმოცემა ჩვენ გვესაუბრება ღმერთისა და მისი შემეცნების შესახებ. მაგრამ მსგავსი, როგორც ჯერ კიდევ პლატონი იტყოდა, მხოლოდ მსგავსით შეიცნობა, და იმისათვის, რომ შევძლოთ და სათანადოდ გავითვალისწინოთ, რა ცოდნის მიღებას უნდა ველოდეთ გადმოცემის საშუალებით, საჭიროა თავად ღმერთისა და მისი შემეცნების შესახებ გარკვეული წარმოდგენა და ღმერთთან ურთიერთობის პირადი გამოცდილება გაგვაჩნდეს. პროტოპრესვიტერი იოანე მეიენდორფი (+1992) წერდა: „წმინდა გადმოცემაში, არა მხოლოდ იდეები, არამედ გამოცდილებაც თანმიმდევრულად არის მოწოდებული. ჭეშმარიტების წვდომის გზაზე გადმოცემა არა მხოლოდ ინტელექტუალურ ერთობას, არამედ ცოცხალ ურთიერთობასაც გულისხმობს“. „გლოცავ თქუენ: მობაძავ ჩემდა იყვენით“ (1 კორ. 4.16), ანუ მომბაძეთ მე, როგორც მე ვბაძავ ქრისტეს, მოუწოდებს კორინთელებს მოციქული პავლე. ამრიგად, „გადმოცემა“ არა მხოლოდ სწავლების შინაარსს გულისხმობს, რომელიც სიტყვით გადაიცემა, არამედ ამ სწავლების შესაბამისი სულიერი ცხოვრების გამოცდილებასაც, რაც შეიძლება მხოლოდ პირადი მაგალითით გადაიცეს.  თუმცა უფალმა იესო ქრისტემ არა მხოლოდ თავისი პირადი მაგალითი უჩვენა და ღვთივგანცხადებული სწავლება გადასცა მოწაფეებს, არამედ ღმერთში ცხოვრების გამოცდილებაც გაუზიარა და სულიწმიდასთან ზიარების მადლი და ძალა მიჰმადლა, რაც ღვთაებრივი ჭეშმარიტების წვდომისათვის ერთადერთი და აუცილებელი საშუალებაა.
„მიიღებთ ძალას, როცა სული წმიდა გადმოვა თქვენზე, და იქნებით ჩემი მოწმენი… ქვეყნის კიდემდე“ (საქმ. 1:8^[7]), ეს უთხრა უფალმა თავის მოწაფეებს ამაღლებამდე. უფალი იესო ქრისტეს სწავლება მხოლოდ ღვთის მადლით შეიმეცნება და თავად ქრისტეში ცხოვრების გამოცდილება მადლმოსილი გამოცდილებაა.  წმიდა გადმოცემა არ წარმოადგენს დასამახსოვრებლად განკუთვნილ, რაიმე აბსტრაქტულ სწავლებათა კრებულს. მის წიაღში ცოცხალი, წრფელი გულით მისაღები ცოდნაა დაუნჯებული. ამ ცოდნას მხოლოდ ღვთის მადლის დახმარებით, ანუ ახალი გამოცხადების წყალობით შეიძლება ეზიარო.
როგორც მოციქული პავლე ბრძანებს:
„არავის ხელ-ეწიფების თქუმად უფალი იესუ, გარნა სულითა წმიდითა“ (1 კორ. 12:3^[8]).

ესე იგი, იესო ქრისტეს თავის ღმერთად აღიარება მხოლოდ მას შეუძლია, ვის გულსაც უწინარესად სულიწმიდა შეეხება. ამიტომ წმინდა ფილარეტ მოსკოველის სიტყვებით რომ ვთქვათ: „წმინდა გადმოცემა – ეს არა მხოლოდ სწავლების, წესების, კრებების დადგენილებების, წეს-ჩვეულებების ხილული და სიტყვიერი გადაცემა, არამედ უხილავი და მომქმედი მადლის მიღება და მადლით კურთხევაა“.
ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ წმინდა გადმოცემის განუყოფელ მთლიანობაში გადმოსაცემი მასალის სამი დონე გამოირჩევა:
ა) გამოცხადებით მოცემული სწავლებისა და იმ ისტორიული ძეგლების გადმოცემა, რომელიც ამ სწავლებას მოიცავს;
ბ) გამოცხადების შედეგად მიღებული სწავლების შესაბამისი სულიერი გამოცდილების პირადი მაგალითის სახით გადაცემა;
გ) ღვთივკურთხეული მადლის უწინარეს ყოვლისა განხორციელებული საეკლესიო საიდუმლოებების საშუალებით გადაცემა.
და ბოლოს: „წმინდა გადმოცემა – ეს არა მხოლოდ უამრავი წერილობითი დოკუმენტის კრებულია, არამედ, ის არის სულიწმინდით შთაგონებული და ხილული პირადი ცხოვრებისა და ეკლესიური გამოცდილების ერთობლიობა“.

2. „წმინდა წერილი და მისი თავისებურებები“

2.1. „წმინდა წერილი. ბიბლია“

სახელწოდება წმინდა ან საღვთო წერილი თავად წმინდა წერილიდან არის აღებული. მოციქული პავლე თავისი მოწაფის, ტიმოთეს მიმართ წერდა: „აკი სიყრმითგანვე იცნობ საღვთო წერილსაც“ (2 ტიმ. 3:15^[9]).
ვრცელი „კატეხიზისის“ მიხედვით, წმინდა წერილად იწოდება „წიგნები, რომლებიც სულიწმიდის მადლით წინასწარმეტყველებად და მოციქულებად წოდებული ღვთივკურთხეული ადამიანების მიერ დაიწერა. როგორც წესი,
ამ წიგნების კრებულს ბიბლიას უწოდებენ“.
ასეთი სახელწოდების შესახებ ცნობილია, რომ ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე, ქ. ბეირუთიდან დაახლოებით 20 კმ-ზე, არის ამჯერად არაბული, ხოლო წარსულში ფინიკიური ქალაქი ჟიბოლი. წმინდა წერილში ეს ქალაქი გებალად მოიხსენიება (ეზეკ. 27:9^[10]). ბერძნები ამ საპორტო ქალაქს „ბიბლოსს“ უწოდებდნენ, ვინაიდან ამ პორტის გავლით საბერძნეთში საწერი მასალა შემოჰქონდათ. მოგვიანებით სიტყვა „ბიბლოსმა“ ბერძნებისათვის წიგნის მნიშვნელობა შეიძინა. ამრიგად, სიტყვა „ბიბლია“ თავისი შინაარსით წიგნებს ნიშნავს.

 2.2. „წმინდა წერილის ღვთივსულიერების შესახებ“.

წმინდა წიგნების ერთ-ერთი გამორჩეული თავისებურებაა მათი ღვთივსულიერება „მთელი წერილი ღვთივსულიერია და სარგო – სასწავლად, სამხილებლად, გამოსასწორებლად და სიმართლის შესაგონებლად“ (2 ტიმ. 3:16^[11]), ბრძანებს მოციქული პავლე. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ამ წიგნების ერთადერთი ჭეშმარიტი ავტორი თავად უფალია.
ღვთივსულიერების გაგების განმარტების შესახებ საჭიროა რამდენიმე სიტყვა ითქვას. ხშირად ღვთივსულიერება არასწორად განიმარტება. არსებობს მოსაზრება, რომ წმინდა წიგნებს უშუალოდ ადამიანები წერენ, ხოლო სულიწმიდა იმის გარანტიას ქმნის, რომ ავტორი ერეტიკული ცდუნების მსხვერპლი არ გახდეს. ასეთ თვალსაზრისს ფაქტობრივად ღვთივსულიერების უარყოფამდე მივყავართ, რადგან წმინდა წიგნები შინაარსობრივად ადამიანური შემოქმედების ნაყოფი გამოდის, ხოლო სულიწმიდას მნიშვნელობა სულიერი ცენზორის დონემდეა დაყვანილი, რომელიც ადამიანს არანაირი ყალბი შეხედულების დაფიქსირების საშუალებას „არ აძლევს“. მეორე უკიდურესობაა ადამიანის ყოველგვარი თავისუფლების უგულებელყოფა. ამ თვალსაზრისით ადამიანი ერთგვარი ინსტრუმენტია, რომელიც ღვთაების ნებას მექანიკურად აფიქსირებს. სინამდვილეში, დოგმატური და ზნეობრივი თვალსაზრისით, წმინდა წიგნები ღვთივშთაგონების შედეგად იქმნება, მაგრამ ავტორის პიროვნული თავისებურება მაინც ხელშეუხებელი რჩება. წმინდა წიგნის წერა შემოქმედებითი პროცესია, რომელიც ადამიანისგან დაძაბულ ინტელექტუალურ შრომას მოითხოვს. იმისათვის, რომ ეს მოსაზრება სარწმუნო გახდეს, თვალი გადავავლოთ ლუკას სახარების დასაწყისს: „რაკი მრავალმა მიჰყო ხელი იმ ამბების დალაგებით გადმოცემას, რომლებიც ჩვენში მოხდა, როგორც გადმოგვცეს მათ, ვინც იმთავითვე თვითმხილველნი იყვნენ და სიტყვის მსახურნი, მეც მართებულად მივიჩნიე, ყველაფრის თავიდანვე გამოწვლილვით განხილვის შემდეგ, თანმიმდევრულად აღმეწერა ისინი შენთვის, ღირსეულო თეოფილე, რათა შეიცნო იმ მოძღვრების უმცდარობა, რაც გისწავლია“ (ლუკ. 1:1-4^[12]). ბიბლიურ წიგნებში ავტორის ინდივიდუალური თავისებურებებია ასახული და ამიტომ ისინი ერთმანეთისგან, როგორც სიტყვით, ისე სტილით განსხვავდებიან. ღვთივსულიერების სრულად განმარტება პრაქტიკულად შეუძლებელია. მივაქციოთ ყურადღება, რა მიზეზით ვუწოდებთ წმინდა წერილის ყოველ წიგნს ღვთივსულიერს, ხოლო სხვა მეტად მნიშვნელოვან ლიტერატურას, მაგალითად წმინდა მამების თხზულებებს და ჰიმნოგრაფიულ ლიტერატურას ასე არ ვიხსენიებთ, თუმცა, ხშირად, ისინიც ღვთივსულიერი ადამიანების მიერ იყო დაწერილი. წმინდა წერილსა და მეტად მნიშვნელოვან ქრისტიანულ ლიტერატურას შორის განსხვავება შეიძლება ავტორობითა და თანაავტორობით გამოვარჩიოთ. წმინდა მამების თხზულებები და საეკლესიო საგალობლების ავტორები და შემდგენლები არიან ადამიანები, უფალი მათ მხოლოდ შთააგონებს და ამით უწევს დახმარებას. წმინდა წიგნების ნამდვილი ავტორი კი თავად ღმერთია. უფალი განსაზღვრავს ამ წიგნების დოგმატურ და ზნეობრივ შინაარსს და ამ შემთხვევაში ადამიანი მხოლოდ უფლის ნების განმახორციელებელია, თუმცა არა მექანიკური, არამედ შემოქმედებითი, ღმერთი თავისი ჩანაფიქრით ადამიანის თანაავტორად გვევლინება.

წმინდა წერილის შესწავლის დროს უნდა გავითვალისწინოთ, რომ წმინდა წერილს აქვს ორი – ღვთაებრივი და ადამიანური მხარე. ღვთაებრივი მხარე გულისხმობს, რომ წმინდა წერილი თავის თავში ღვთივგამოცხადებულ ჭეშმარიტებას მოიცავს. ადამიანური მხარე კი გულისხმობს, რომ ეს არის მარადიული, უცვლელი ჭეშმარიტება, რომელიც გარკვეულ ეპოქაში ადამიანურ ენაზეა განცხადებული და მიეკუთვნება გარკვეულ კულტურას. ამიტომ შეიძლება ითქვას, რომ ბიბლიურ წიგნებში მისი ავტორის ეპოქის დამახასიათებელი კოსმოლოგიური, საბუნებისმეტყველო და ისტორიული თავისებურებებია ასახული. როდესაც ვამბობთ, რომ წმინდა წერილი მოიცავს ღვთივგანცხადებულ ჭეშმარიტებას, ნათლად უნდა გვესმოდეს, რომ ეს მხოლოდ სარწმუნოებრივ და ზნეობრივ ჭეშმარიტებებს ეხება, შესაბამისად სულაც არ არის აუცილებელი რომ ბიბლია ასევე ჭეშმარიტი იყოს ისტორიული და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების თვალსაზრისით.

 2. „წმინდა წერილი და მისი თავისებურებები“

2.3. წმინდა წერილი და მისი კანონი

ბერძნულად სიტყვა „კანონი“ თავისი ზედმიწევნითი მნიშვნელობით „ლერწამს“ ნიშნავს. ძველად ლერწმის ტოტებისგან ისეთ ჯოხებს აკეთებდნენ, რომლებიც მიწის სამუშაოების ასაზომად გამოიყენებოდა. დროთა მანძილზე ეს სიტყვა ნორმის, ზომისა და სტანდარტის აღმნიშვნელი გახდა. ეკლესიაში კანონებს იმ წესებს უწოდებენ, რომლითაც ეკლესიური ცხოვრების წესი რეგულირდება. წმინდა წერილთან მიმართებაში ეკლესია კანონად ღვთივსულიერად აღიარებულ საეკლესიო წიგნების ოფიციალურ სიას გულისხმობს. ეს წიგნები ქრისტიანობის კანონიკურ წყაროდ მიიჩნევა.
„…სულიწმიდის მადლით მომქმედმა ეკლესიამ წიგნები გამოარჩია, ერთიან კრებულად აქცია და ამ კრებულის საჭიროების დამტკიცების შემდეგ მორწმუნეებს ჭეშმარიტი რწმენისა და ღვთისმოსაობის ყველა დროისათვის გამოსადეგ ნიმუშად წარუდგინა. წმინდა წერილის კანონს არ შეიძლება რაიმე ახალი წიგნი დაემატოს, ასევე არ შეიძლება არსებული კრებულიდან რომელიმე წიგნის გამოკლება…“, – ვკითხულობთ დეკანოზ ა. კნიაზევთან.

წიგნების დაწერის თარიღის შესაბამისობიდან გამომდინარე წმინდა წერილი „ორ განყოფილებადაა“ წარმოდგენილი.
„წიგნებს, რომლებიც ქრისტეს შობამდე დაიწერა, ძველი აღთქმის წიგნებად იხსენიებენ, ხოლო იმ წიგნებს, რომლებიც ქრისტეს შობის შემდეგ დაიწერა, ახალი აღთქმის წიგნებს უწოდებენ“.
სიტყვა „აღთქმა“ (ებრ.ბერიტ) უწინარეს ყოვლისა ნიშნავს – კონტაქტს, შეთანხმებას, კავშირს, მაგრამ იმის გამო, რომ ღმერთის დაპირებები მომავლისკენაა მიმართული და შეთანხმებასთან დაკავშირებული სიკეთეები ისრაელისათვის მომავალში უნდა განხორციელებულიყო, ბერძნულ ენაზე თარგმანში, მან „აღთქმის“ ან „ანდერძის“ შინაარსი შეიძინა.
ძველი და ახალი აღთქმის გამაერთიანებელ და განუყრელ საწყისს, თავად იესო ქრისტე წარმოადგენს.
„ამ ორივე განაყოფს სწორედ იესო ქრისტესთან მივყავართ და ამიტომ, როგორც ძველ, ისე ახალ აღთქმას ეკლესია იესო ქრისტეს სწავლების შესაბამისად განიხილავს…“

2.3.1. „ძველი აღთქმის წმინდა წიგნები“

ძველი აღთქმა არის „ღმერთისა და ადამიანის ძველი კავშირი“, რომლის არსიც „იმაში მდგომარეობს, რომ ღმერთმა ადამიანებს ღვთაებრივი მხსნელის მოვლინება აღუთქვა და მესიასთან (ღვთაებრივ გამომხსნელთან) შესახვედრად იგი მათ თანმიმდევრული გამოცხადების, წინასწარმეტყველებებისა და სულ უფრო სრულყოფილი გარდაქმნების საშუალებით ამზადებდა“.
ძველი აღთქმის წიგნების ღვთივსულიერებას მოციქული პავლე ადასტურებს, ის წერს:
„მთელი წერილი ღვთივსულიერია და სარგო-სასწავლად, სამხილებლად, გამოსასწორებლად და სიმართლის შესაგონებლად“ (2 ტიმ. 1:16),
ხოლო მოციქული პეტრე ბრძანებს, რომ
„უწინარეს ყოვლისა, უნდა იცოდეთ, რომ წერილის არც ერთი წინასწარ¬მეტყველება თავისით არ განიმარტება. რადგანაც წინასწარმეტყველება არასოდეს კაცის ნებით არ წარმოთქმულა, არამედ სულიწმიდის კარნახით წარმოსთქვამდნენ მას ღვთის წმიდა კაცნი“ (2 პეტ. 1:20-21^[13]).
თავად სახელწოდება „ძველი აღთქმა“ წმინდა მოციქული პავლეს მიერ არის შემოღებული: „ხოლო „ახალიო“ რომ თქვა, ამით პირველის სიძველე გვიჩვენა“ (ებრ. 8:13^[14]). რაც შეეხება „ძველი აღთქმის“ წიგნების კანონს, ის „ქრისტიანულმა ეკლესიამ … ძველი აღთქმის ებრაული ეკლესიიდან გადმოიღო“.

მიუხედავად იმისა, რომ ძველი აღთქმის წიგნები საბოლოოდ 364 წელს ლაოდიკიისა და 397 წელს კართაგენის კრებაზე იქნა დამტკიცებული, უძველესი დროიდან მოყოლებული ეკლესია ძველი აღთქმის იმ კანონებით ხელმძღვანელობდა, რომელთაც ახლაც იყენებს. ასე მაგალითად, წმინდა მელიტონ სარდელის მიერ ანესიმეს მიმართ მიწერილ წერილში, რომელიც დაახლოებით 170 წლით თარიღდება, მოყვანილია ძველი აღთქმის წიგნების სია, რომელიც სრულად ეთანხმება IV საუკუნეში დამტკიცებულ სიას.
ძველი აღთქმის წიგნები შეიძლება შემდეგი სახის, ოთხ ჯგუფად დავყოთ:
ა) „კანონმდებლობითი წიგნები, რომლებიც ძველი აღთქმის უმთავრეს საფუძველს წარმოადგენენ“.
ეს წიგნებია: დაბადება, გამოსვლა, ლევიანები, რიცხვნი და მეორე სჯული.
„ამ წიგნებს იესო ქრისტე მოსეს სჯულს უწოდებს“ (ლუკ. 24:44).
ბ) ისტორიული შინაარსის, „რომლებშიც ძირითადად ღვთისმოსაობის ისტორიაა გადმოცემული“, ეს წიგნებია: ისუ ნავეს ძის წიგნი, მსაჯულთა წიგნი, რუთის წიგნი, მეფეთა წიგნები, ნეშტთა წიგნები, ეზრას წიგნი, ნეემიას წიგნი და ესთერის წიგნი.
გ) დამრიგებლურ-აღმზრდელობითი შინაარსის წიგნები, „რომლებიც მოიცავენ სწავლებას ღვთისმოსაობის შესახებ“: იობის წიგნი, ფსალმუნები, სოლომონის იგავები, ეკლესიასტეს წიგნი, ქებათა ქება.
დ) წინასწარმეტყველთა წიგნები: „რომლებშიც შესულია წინასწარმეტყველებები ან მომავლისმჭვრეტელობითი ხასიათის წიგნები და ისინი ძირითადად იესო ქრისტეს შეეხება“, ესენია: დიდი წინასწარმეტყველების ესაიას წიგნი, იერემიას წიგნები, ეზეკიელის წიგნი, დანიელის წიგნი და თორმეტი მცირე წინასწარმეტყველის – ოსიას, იოელის, ამოსის, აბდიას, იონას, მიქას, ნაუმის, აბაკუმის, სოფონიას, ანგიას, ზაქარიასა და მალაქიას წიგნები.

მართლმადიდებლურ ეკლესიას ძველი აღთქმის გამოცემებში შეაქვს რამდენიმე არაკანონიკური წიგნი, ესენია: 1, 2, 3 მაკაბელთა და 2 და 3 ეზრას წიგნები, ტობითის წიგნი, ბარუქის წიგნი, ივდითის წიგნი, სიბრძნე სოლომონისა, სიბრძნე იესუსი სირაქის ძისა. მათი დიდაქტიკური ხასიათის გამო ეკლესია თავის მრევლს არაკანონიკურ წიგნებსაც სთავაზობს. ეს წიგნები მართლაც გამოირჩევიან, როგორც სარწმუნოებრივი, ისე აღმზრდელობითი შინაარსით. წმინდა ათანასე დიდი გვასწავლის: „წმინდა მამებმა ამ წიგნების კითხვა ეკლესიაში ახალმოსულებს დაუდგინეს“.

არაკანონიკური წიგნების გამორჩევის ფორმალურ მხარეს ის ენა წარმოადგენს, რომელზეც ამ წიგნებმა ჩვენამდე მოაღწია. ძველი აღთქმის ყველა კანონიკური წიგნი ძველებრაულ ენაზეა, ხოლო არაკანონიკური წიგნების ენა ბერძნულია, გამონაკლისი მხოლოდ ეზრას მესამე წიგნია, რომელიც ლათინურ თარგმანშია შემორჩენილი.
ძვ. წ. აღ. III საუკუნეში ეგვიპტის მეფის, პტოლემეოს ფილადელფოსის მოთხოვნით, ძველი აღთქმის წიგნების უმრავლესობა ძველებრაულიდან ბერძნულ ენაზე გადაითარგმნა. გადმოცემის მიხედვით, თარგმანი შეასრულა ბიბლიის სამოცდაათმა ებრაელმა განმმარტებელმა, ამიტომ ძველი აღთქმის ბერძნულ თარგმანს „სეპტუაგიანტა“ ეწოდა. მართლმადიდებელი ეკლესია ძველი აღთქმის ბერძნულ ტექსტს ძველებრაულზე არანაკლებ მნიშვნელობას ანიჭებს. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უპირატესობა იმ ტექსტს ენიჭება, რომელიც ეკლესიურ სწავლებას მეტად შეესაბამება.

2.3.2. „ახალი აღთქმის წმინდა წიგნები“

ახალი აღთქმა „ღმერთის ახალი კავშირია ადამიანთან“, რომლის არსიც ის არის, რომ „ღმერთმა ადამიანებს მართლაც მოუვლინა ღვთაებრივი გამომხსნელი, თავისი ერთარსი ძე – იესო ქრისტე“.
თავად სახელწოდება „ახალი აღთქმა“, პირველად იერემია წინასწარმეტყველთან გამოჩნდა: „აჰა, დღენი მოვლენ, – იტყვის უფალი, – და აღუთქუა სახლსა ისრაელისასა და სახლსა იუდაისასა აღთქმაი ახალი“ (იერ. 31:31^[14]), ანუ ახალი კავშირი, რომელიც განსხვავებული იქნება იმ აღთქმისაგან, რაც მოსესთან დაიდო. ეს წინასწარმეტყველება აღსრულდა საიდუმლო სერობის დროს, როდესაც უფალმა იესო ქრისტემ ადამიანებთან ახალ კავშირს, მისი სისხლით დადებული „ახალი აღთქმა“ უწოდა (მათ. 26:28^[15]). „ახალი აღთქმის შუამდგომელი“ (ებრ. 9:15), ასე იხსენიებს მოციქული პავლე იესო ქრისტეს.

წმინდა მოციქულ პეტრეს სიტყვები: „პავლემაც მოგწერათ მისთვის ბოძებული სიბრძნით“ (2 პეტ. 3:15^[16]), ახალი აღთქმის წიგნების, კერძოდ, წმინდა პავლეს წერილების ღვთივსულიერების მტკიცებულებაა. ხოლო გამოყენებული სიტყვა „წერილში“ (2 პეტ. 3:16) უკვე მოციქულთა პერიოდში ისეთ ტექნიკურ ტერმინს წარმოადგენდა, რომელშიც ერთმნიშვნელოვნად, წმინდა წიგნების ღვთივსულიერება იგულისხმებოდა.

ახალი აღთქმის წმინდა წიგნებიც გარკვეული პირობითობის გათვალისწინებით შეიძლება შემდეგნაირად დაიყოს:
ა) კანონმდებლობითი წიგნები, რომლებიც „ახალი აღთქმის საფუძველს წარმოადგენენ“.
„სამართლიანი იქნება ასეთი წიგნები ვუწოდოთ ევანგელიეს, რომელიც შედგება მახარებლების ოთხი: მათეს, მარკოზის, ლუკასა და იოანეს სახარებებისგან“.
სიტყვა „ევანგელიე“ „ბერძნულია და ნიშნავს ხარებას, სასიხარულო ან კეთილი ამბის მოტანას…“ ამიტომ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ „არაფერი შეიძლება იყოს იმაზე უფრო უკეთესი და სასიხარულო, ვიდრე ამბავი ღვთაებრივი გამომხსნელის მობრძანებისა და მარადიული გამოხსნის შესახებ“.
ბ) ისტორიული წიგნი, „უფრო ზუსტად წიგნი მოციქულთა საქმენი“. ბერძნული სიტყვა „აპოსტოლ“ ნიშნავს მოციქულს.
გ) დამრიგებლურ-აღმზრდელობითი შინაარსის წიგნები: შვიდი კათოლიკე ეპისტოლე: (იაკობის, პირველი პეტრესი, მეორე პეტრესი, პირველი იოანესი, მეორე იოანესი, მესამე იოანესი, იუდასი) და პავლე მოციქულის თოთხმეტი წიგნი (რომაელთა, პირველი კორინთელთა, მეორე კორინთელთა, გალატელთა, ეფესელთა, ფილიპელთა, კოლოსელთა, პირველი თესალოკინელთა, მეორე თესალონიკელთა, პირველი ტიმოთეს, მეორე ტიმოთეს, ტიტეს, ფილიმონისა და ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეები).
დ) წინასწარმეტყველური წიგნი: აპოკალიპსისი, რომელშიც ასახულია „ქრისტეს ეკლესიისა და მთელი სამყაროს მომავლის საიდუმლო გამოსახულება“.
ბერძნული სიტყვა „აპოკალიპსის“ თარგმანში ნიშნავს „გამოცხადებას“.

ახალი აღთქმის ყველა წიგნი დაწერილია ძველბერძნული ენის ალექსანდრიულ დიალექტზე – კოინე.
ახალი აღთქმის კანონი ერთბაშად არ ჩამოყალიბებულა. ის წიგნები, რომლებიც თანდათან შევიდა კანონში პირველი საუკუნის 40-დან 100 წლამდე მონაკვეთშია დაწერილი. თუმცა პირველ საუკუნეებში ამ წიგნების გვერდით მრავალი სხვა ისეთი წიგნი არსებობდა, რომლებიც თავის დროზე ახალი აღთქმის კანონში მოხვედრის პრეტენდენტად აღიქმებოდა. თუმცა უკვე II საუკუნის შუა წლებში ახალი აღთქმის კანონის საერთო კონტურები გამოკვეთილი იყო. ზოგიერთი წიგნების (იაკ., იუდ., 2 პეტ., 2 და 3 იოან., ებრ., აპოკ.) მიმართ გარკვეული ეჭვი დიდი ხნის მანძილზე მოქმედებდა. ამავე დროს კანონში ხან ისეთი წიგნები შეიძლება აღმოჩენილიყო, რომლებიც მოგვიანებით კანონიდან ამოიღეს, ასეთებია: „დიდაქე“, ერმის „მწყემსი“, ბარნაბას ეპისტოლე, კლიმენტი რომაელის ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ და სხვა. მოცემული სახით ახალი აღთქმის კანონი საბოლოოდ IV საუკუნეში: იპონიის 393 წ. და კართაგენის 397 წლის კრებებზე ჩამოყალიბდა. წიგნების უმრავლესობა, რომლებიც ეკლესიის მიერ ღვთივსულიერად არ ჩაითვალა, უარყვეს, როგორც ერეტიკულ წრეებში შექმნილი ლიტერატურა. ეკლესიამ ამ წიგნებს აპოკრიფული უწოდა. ზოგიერთი წიგნი ღვთივსულიერად არ მიიჩნიეს, მაგრამ გაითვალისწინეს ამ წიგნების აღმზრდელობითი მნიშვნელობა. მაგალითად იაკობის პირველსახარება, ნიკოდემოსის სახარება, ერმის „მწყემსი“ და სხვა, ეკლესიის მიერ მრევლისთვის საკითხავად რეკომენდებულია.
2. წმინდა წერილი და მისი თავისებურებები

2.4. „იმის ნიშნები, რომ წმინდა წერილი ჭეშმარიტად ღმერთის სიტყვაა“

„ვრცელი კატეხიზისი“ ხუთ ასეთ ნიშანს ასახელებს:
ა) „მასში მოცემული სწავლების სიღრმე იმის დამადასტურებელია, რომ წმინდა წერილი არ შეიძლება ადამიანის გონების პროდუქტი იყოს“.
ბ) სწავლების სიწმინდე, რომელიც გვიჩვენებს, რომ ის წარმოიქმნა უფლის წმინდა გონიდან.
ქრისტიანული გამოცხადების, ძველი რელიგიებისა და ფილოსოფიების შედარებითი ანალიზის შედეგად ვრწმუნდებით, რომ ქრისტიანული სარწმუნოებრივი და ზნეობრივი სწავლება არ შეიძლება ჩვეულებრივად წარმართული რელიგიებიდან, ფილოსოფიებიდან და თუნდაც ღვთივგანცხადებული ძველი აღთქმის რელიგიიდან აღმოცენებულიყო. ვერც ერთი ფილოსოფიური აზრი ვერ ამაღლდებოდა წმინდა ღვთაებრივი სამებამდე და ღმერთის განკაცებამდე; არც ერთ წარმართულ რელიგიაში არ არის სწავლება მტრის სიყვარულის შესახებ. ქრისტიანულ სწავლებასა და ქრისტიანობამდელ სულიერ გამოცდილებას შორის არ მოჩანს მწყობრი გადასვლა, მათ შორის ისეთი წყვეტაა, რომელიც მხოლოდ ღმერთის უშუალო ჩარევითა და ღვთაებრივი გამოცხადების ახალ ეტაპად შეიძლება ჩაითვალოს.
გ) „წინასწარმეტყველება“.
ყოველი ადამიანისათვის, რომელსაც გააჩნია მეცნიერული ცოდნა, ცხოვრებისეული გამოცდილება ან ალღო, გარკვეული თვალსაზრისით, მომავლის ჭვრეტა შესაძლებელია. თუმცა ადამიანის ასეთ ბუნებრივ შესაძლებლობებს ბიბლიური წინასწარმეტყველება გაცილებით აღემატება, ეს არც ჩვეულებრივი პროგნოზი და არც განვითარების ტენდენციების მითითებაა. ბიბლიური წინასწარმეტყველება არის სრულიად შემთხვევითი კონკრეტული განუმეორებელი მოვლენების განვითარების პროცესისა და შედეგების წინასწარ დასახელება.
გადმოცემის ფორმით, ბიბლიური წინასწარმეტყველება წინასწარჭვრეტისაგან, რომელსაც ჩვენ წარმართულ სამყაროში ვხედავთ, სრულიად განსხვავებულია. ეს უკანასკნელნი თავის პირველწყაროდ დაცემულ სულთა სამყაროს იყენებენ. უნდა გამოვარჩიოთ ხუთი ძირითადი განმასხვავებელი ნიშანი:
1. ბიბლიური წინასწარმეტყველები თავისი პიროვნების სახელით არასოდეს საუბრობენ, ისინი საკუთარ თავს ღვთის სიტყვის გადმოცემის საშუალებად მიიჩნევენ.
„უფლის სული მეტყველებს ჩემით და ენაზე მაქვს მისი სიტყვა“ (2 მეფ. 23:2), – ბრძანებს მეფე და წინასწარმეტყველი დავითი.
2. ბიბლიური წინასწარმეტყველება არ საჭიროებს ამა თუ იმ სახის წინასწარი მომზადების პროცესს, მათ შორის, დაცემულ სულებთან ურთიერთობის დამყარებისათვის რაიმე წესს, რიტუალს, მედიტაციას, თუნდაც ისეთს, როგორიც არის სპირიტული სეანსი.
3. წინასწარმეტყველების პროცესში ბიბლიური წინასწარმეტყველები სრულად ინარჩუნებენ საკუთარ ცნობიერებას, ისინი შამანებისა და პითიების მსგავსად ტრანსში არ ვარდებიან.
4. ბიბლიურ წინასწარმეტყველებებს აქვთ კონკრეტული, განსაზღვრული ხასიათი და ყოველგვარი ორაზროვნება მათთვის დამახასიათებელი არ არის.
5. ბიბლიური წინასწარმეტყველების მოღვაწეობა რამენაირ ანგარებასთან სრულიად შეუსაბამოა. ისინი საკუთარ პიროვნებას მხოლოდ ღმერთის მსახურებად მიიჩნევენ და ამიტომ ზოგიერთ შემთხვევაში იძულებულები არიან ისეთი რამ იწინასწარმეტყველონ, რაც მათთვის საზიანო იქნება, ისე როგორც, მაგალითად, ეს მოხდა წინასწარმეტყველ იერემიას შემთხვევაში, როდესაც მან იერუსალიმის დანგრევა და ღმერთის რჩეული ხალხის ტყვეობა იწინასწარმეტყველა.

რა თქმა უნდა, წინასწარმეტყველება, რომლის აღსრულებაც ბიბლიური ისტორიის ქრონოლოგიურ სივრცეში ხორციელდება, სკეპტიკურად განწყობილი ადამიანისათვის დამაჯერებელი არ იქნება. ამიტომ, აპოლოგეტიკური თვალსაზრისით, უფრო საინტერესოა ის წინასწარმეტყველებები, რომლებიც ახალი აღთქმის დაწერის შემდეგ, გაცილებით უფრო გვიან განხორციელდა. ასეთებია, მაგალითად, იმ ქალაქების შეუქცევლად განადგურება, რომლებსაც მსჯავრი იესო ქრისტემ დასდო: „ვაი, შენდა, ქორაზინ, და ვაი შენდა, ბეთსაიდა; რადგან ტიროსსა და სიდონს რომ მოვლენოდა თქვენში მოვლენილი ძალნი, რა ხანია ძაძითა და ნაცრით შეინანებდნენ. ამიტომ გეუბნებით თქვენ: განკითხვის დღე ტიროსისა და სიდონისათვის უფრო ასატანი იქნება, ვიდრე თქვენთვის. და შენ, კაპერნაუმ, თვით ზეცამდე ამაღლებულო, ჯოჯოხეთამდე დაემხობი: რადგან სოდომს რომ მოვლენოდა შენში მოვლენილი ძალნი, იქნებ კიდევაც მდგარიყო დღევანდელ დღემდე. ამიტომ გეუბნები შენ: განკითხვის დღე სოდომის მხარისთვის უფრო ასატანი იქნება, ვიდრე შენთვის“ (მთ. 11:21-24^[17]). პროტესტანტი ბიბლეისტი ჯ. მაკდაუელი თავის წიგნში „უდაო მტკიცებულებები“, დაწვრილებით განიხილავს ზოგიერთ იმ ბიბლიურ წინასწარმეტყველებებს, რომლებიც წვრილმანებშიც კი აღსრულდა, ეს მით უმეტეს საინტერესოა, რადგან ზოგიერთი მათგანი ასწლეულების და ცალკეულ შემთხვევაში ათასწლეულის შემდეგ აღსრულდა.
დ) „სასწაულები“
„ვრცელი კატეხიზისი“ სასწაულს უწოდებს „საქმეებს, რომლებიც არც ძალის გამოყენებით, არც ადამიანური ხელოვნების საშუალებით არ შეიძლება განხორციელდეს და ისინი მხოლოდ ღვთის ყოვლისშემძლეობით აღესრულება“.
სასწაული არ არის ბუნების კანონის დარღვევა, ღმერთი არ ანგრევს იმას, რაც თავად შექმნა და თავად დაადგინა, მაგრამ მის მიერვე დამკვიდრებულ კანონებს, ამ კანონებზე შეუდარებლად უფრო დიდი თავისივე კანონებით გარდაქმნის და მათ შინაარსს ახალი თვალსაზრისით წარმოგვიდგენს. „რამეთუ წესთა ბუნებისათა სძლევს ღმერთი და ყოფს მას, რაიცა ენებოს“, ვკითხულობთ ანდრია კრიტელის დიდი კანონის ხუთშაბათის საგალობელში.
მხოლოდ წიგნში აღწერით, სასწაულის ღვთივსულიერებაში ცხადია, ვერ დავრწმუნდებით. თუმცაღა უნდა ითქვას, რომ ბიბლიაში, და მით უფრო ახალ აღთქმაში გვაოცებს არა სასწაულის აღწერა, არამედ სასწაულებისადმი დამოკიდებულება, ანუ ის მნიშვნელობა რაც სასწაულს ბიბლიაში ენიჭება. წარმართულ მითებსა და წარმართი ხალხების „წმინდა წიგნებს“, ერთი მხრივ და ბიბლიაში სასწაულებისადმი დამოკიდებულებაში, მეორე მხრივ, პრინციპულ სხვაობას ვხედავთ. წარმართულ სასწაულებში აშკარად იკითხება რელიგიური ფანტაზია, აქ სასწაულს დაკარგული აქვს შინაგანი არსი, ის თვითდამრთგუნველია, მათი ამოცანა მსმენელის გაოცება და ადამიანის წარმოსახვის მიტაცებაა. წარმართობაში სასწაული ადამიანის დარწმუნების, უფრო ზუსტად რწმენაში იძულებით შემოყვანაა. როდესაც იუდეველებმა იესოს მისი ღვთაებრიობის დაჯერების სანაცვლოდ, ჯვრისგან განთავისუფლება შესთავაზეს, უფალმა არ გამოიყენა სასწაული, როგორც დარწმუნების საშუალება: „გამვლელნი აგინებდნენ, თავებს აქნევდნენ და ამბობდნენ: ტაძრის დამრღვევო და სამ დღეში აღმშენებელო, იხსენი შენი თავი; თუ ღმერთის ძე ხარ, ჩამოდი ჯვრიდან. ასევე მღვდელმთავრები მწიგნობრებთან, უხუცესებსა და ფარისევლებთან ერთად დასცინოდნენ და ამბობდნენ: სხვები იხსნა და თავის ხსნა კი არ შეუძლია; თუ ისრაელის მეუფეა, დე, ჩამოვიდეს ჯვრიდან და ვიწამებთ მას“ (მთ. 27:39-42^[18]). ქრისტეს მიერ განხორციელებული სასწაულები არ წარმოადგენს მაიძულებელ საშუალებას, ისინი არის ადამიანის გულისა და სინდისისკენ მიმართული მტკიცებულებები, რომლებიც მსმენელის პიროვნულ თავისუფლებას არაფრით არ ზღუდავს: „საქმენი, მამამ რომ მომცა აღსასრულებლად, თვით ჩემ მიერ ქმნილი საქმენი მოწმობენ, რომ მამისგან ვარ მოვლინებული“ (იოანე. 5:36^[19]).
წმინდა წერილში სასწაული არ ატარებს დამრთგუნველ ხასიათს და სასწაულს დემონსტრირების მიზნით არავინ ახორციელებს: სასწაულებრივი მოვლენების მახასიათებლად ორი სხვადასხვა სიტყვა გამოიყენება:
1) ნიშანი, ქართულ ტექსტში იგივე მნიშვნელობით გამოიყენება სიტყვა „სასწაული“.
„უკეთური და მემრუშე მოდგმა სასწაულს ეძებს; მაგრამ სასწაული არ მიეცემა მას “ (მთ. 12:39);
„კვლავ უთხრეს მას: რა სასწაულს მოახდენ, რომ ვიხილოთ და გიწამოთ? “ (იოან. 6:30).
ეს აღმზრდელობითი ფუნქცია გარკვეულ რელიგიურ ხასიათს ატარებს. სახარებაში მოყვანილი სასწაული ყოველთვის ერთგვარი გამოცხადებაა. მაგალითად, ფერისცვალების სასწაული მაცხოვრის ღვთაებრიობის განცხადებაა.
2) სახარებაში სასწაული მოიხსენიება, როგორც ძალა.
„ტიროსსა და სიდონს რომ მოვლენოდა თქვენში მოვლენილი ძალნი, რა ხანია ძაძითა და ნაცრით შეინანებდნენ“ (მთ. 11:21);
„მოციქულები დიადი ძალით მოწმობდნენ უფალ იესო ქრისტეს აღდგომას, და იყო დიდი მადლი ყველა მათგანზე“ (საქ. 4:33).
სიტყვა „ძალა“ იმას მოწმობს, რომ ბუნებრივ კანონებში არ დევს სასწაულებრივი მოვლენების განხორციელების უმთავრესი მიზეზი და მათში ღვთაებრივი ნება ვლინდება. ამიტომ ჭეშმარიტი სასწაულის ხილვა ყოველთვის ღვთაებრიობასთან შეხებას ნიშნავს. ამიტომ იყო, რომ მაცხოვრის სასწაულები ადამიანებს არა მხოლოდ ფიზიკური სნეულებებისგან ათავისუფლებდა, არამედ განკურნებულებზე ღვთაებრივი მადლიც გადადიოდა.
შესაბამისად, წმინდა წერილისთვის თავად სასწაულზე მნიშვნელოვანი მისი შინაარსია, რადგან ყოველი სასწაული ღვთაებრივი გამოცხადებაა, რომელშიც „ღმრთის სასუფეველს, მომავალს ძალმოსილებით“ (მარკ. 9:1^[20]) ვხედავთ.
ე) „ადამიანების გულებზე ასეთი ძლევამოსილი ზეგავლენის მოხდენა მხოლოდ ღვთაებრივი ძალით არის შესაძლებელი“ (ვრცელი კატეხიზისი).
შესაძლებელია ეს ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი მტკიცებულებაა ადამიანზე წმინდა წერილის ღვთივსულიერი მოქმედების, რადგან ღვთის სიტყვის ზემოქმედების წინაშე სრულიად თანაბარმა, აბსოლუტურად სხვადასხვა ერის წარმომადგენელმა, უამრავმა ადამიანმა თავისი ცოდნით, განათლებითა და მდგომარეობით, ძირეულად შეცვალა ცხოვრების პრინციპები და საკუთარი ბედი ღვთის მსახურებას დაუკავშირა.

2.5. „წმინდა წერილის კითხვის შესახებ“

„ვრცელი კატეხიზისი“ წმინდა წიგნების კითხვის პროცესში სამი ძირითადი წესის გათვალისწინებას გვთავაზობს.
ა) „უნდა ვიკითხოთ რიდით, მოკრძალებით, მლოცველი გულით და მჭვრეტელი თვალით, ისე, როგორც ეს ღვთის სიტყვას შეეფერება“.
წმინდა წერილის სწორად გააზრებისათვის საჭიროა გვჯეროდეს, რომ უფალს სურს თავის სიტყვაში გამოგვეცხადოს. გარდა ამისა, აუცილებელია ლოცვა, რადგან წმინდა წერილის შინაარსის შეცნობისათვის მხოლოდ ადამიანის გონის ბუნებრივი შესაძლებლობები სრულიად არ არის საკმარისი, აქ საჭიროა ღვთის თანადგომა. ღირსი ისააკ ასური (VI-VII სს.) გვასწავლის:
„არასოდეს შეეცადო, ჩასწვდე წმინდა წერილში დაუნჯებულ საიდუმლოს ლოცვისა და ღვთის შეწევნის თხოვნის გარეშე. წარმოთქვი: უფალო, მომეც მე ძალა შევიმეცნო წერილის სიღრმე და სიდიადე. მუდამ გეპყრას ლოცვა იმ გასაღებად, რომელიც გაგიხსნის ღმერთის სიტყვის ჭეშმარიტ შინაარსს“.
განსაკუთრებით სასარგებლოა წმინდა წერილის მოსმენა ტაძარში, რადგან აქ, ღვთის სიტყვის კითხვა ლოცვასთან არის გაჯერებული და თავად წმინდა წერილის კითხვა საგანგებო ლოცვით იწყება, რომელშიც უფალს, წერილში დაფარული საიდუმლოს შეცნობას შევთხოვთ. ღვთის სიტყვის კითხვა ეკლესიაში ღმერთთან ურთიერთობის ერთ-ერთ ფორმად არის მიჩნეული.
„წმინდა წერილის მოკრძალებული კითხვა, არა მხოლოდ ცოდნას გვაძლევს ღმერთის შესახებ, არამედ, ამ გზით ნაწილობრივად ღმერთსაც ვეცნობით, გარკვეული თვალსაზრისით მასთან ურთიერთობაშიც კი შევდივართ~.
ბ) „უნდა ვიკითხოთ რიდით, მოკრძალებით, მლოცველი გულით და მჭვრეტელი თვალით, რწმენაში ჩვენი და კეთილი საქმეების კეთების სურვილის გაძლიერებისათვის“.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, წმინდა წერილის კითხვა ჩვენთვის მოქმედი იმ შემთხვევაში გახდება, თუ წერილის კითხვის თანმდევი ჩვენი სულიერი ამოცანები აქ რაიმე სხვა მიზნებით არ არის გამოწვეული, მაგალითად ისეთით, როგორიც არის: გამოცდების ჩაბარება, ქადაგების ან სტატიის დაწერა, მსოფლმხედველობის გაფართოება და ა. შ.
გ) „წმინდა წერილი უნდა გვესმოდეს ისე, როგორც მართლმადიდებელი ეკლესია და წმინდა მამები გვასწავლიან“.
„ეკლესიისათვის მრავალი ისეთი წმინდანია ცნობილი, რომლებიც, როგორც ღვთისმეტყველები და სულიერი მასწავლებლები მუდმივად განმარტავდნენ და იცავდნენ მართლმადიდებლურ სარწმუნოებას. ამ ადამიანებს ეკლესიის წმინდა მამებს, ხოლო მათ სწავლებას „პატრისტიკას“, ანუ მამათა სწავლებას უწოდებენ… ყველა წმინდა მამაში ბრწყინვალე გონება განწმენდილ სულთან და მართალ ცხოვრებასთან იყო შერწყმული, ამიტომ მივიჩნევთ მათ ეკლესიის წმინდა მამებად“.
შეიძლება გაჩნდეს კითხვა: რატომ უნდა გვესმოდეს წმინდა წერილი ისე, როგორც მას მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა მამები განგვიმარტავენ? სადღეისოდ, უმეტესწილად პროტესტანტულ წრეებში, გავრცელებულია აზრი, რომლის მიხედვითაც არსებობს წმინდა წერილის რაღაც გამორჩეული – წმინდა გაგება. მათ მიაჩნიათ, რომ ამ გაგებამდე მისვლისათვის წმინდა წერილის შესწავლის პროცესში საჭიროა უარი ითქვას ყოველგვარ გარე ავტორიტეტზე და მიკვლეულ იქნას ბიბლიური ტექსტის ბუკვალური, შეურეველი ვარიანტი. მაგრამ საქმე ის არის, რომ წმინდა წერილის სწორედ ასეთი თავნებური და გამარტივებული ინტერპრეტირების საშიშროების შესახებ მრავალგზის მიუთითებდნენ წმინდა მამები. მაგალითად, წმინდა გრიგოლ ნოსელი წერდა: „ერთი შეხედვით, იმან რაც წმინდა წერილის განმარტებად შეიძლება მოგვეჩვენოს, თუ არ არის სიტყვის სწორად გაგებაზე აგებული, ხშირად შეიძლება სულიწმიდის მიერ ბოძებული ცხოვრების საპირისპირო შედეგი მოგვცეს“.
ამიტომ, საჭიროა, „მოკრძალებით მოვეპყრათ სულით განმტკიცებულ სანდო სწავლებას და მუდამ ვიყოთ სულიწმიდით ბოძებული ცოდნის საზღვრებში“.
სინამდვილეში წმინდა წერილის არანაირი გამორჩეული და წმინდა გაგება არ არსებობს, ყოველ ადამიანს ყველაფერი, მათ შორის წმინდა წერილიც, თავისი სულიერი და კულტურული დონის, ცხოვრებისეული გამოცდილების შესაბამისად ესმის. ნებისმიერი აღქმა და გაგება სუბიექტური ხასიათის მატარებელია. შეიძლება ითქვას, რომ გესმოდეს და ინტერპრეტირებდე, ერთი და იგივეა. გესმოდეს – ნიშნავს შენთვის მისაღები თვალსაზრისით განმარტავდე. ამიტომ, საქმე ის კი არ არის განმარტავ თუ არ განმარტავ, ინტერპრეტირებ თუ არ ინტერპრეტირებ, არამედ ის, ამას რა კრიტერიუმებით ვაკეთებთ: ბიბლიის ჩვენეული გაგების საფუძვლად ეკლესიის მიერ აღიარებული წმინდა მასწავლებლების განმარტებებს გამოვიყენებთ, თუ უნდა ვენდოთ მქადაგებლებს, რომლებიც ერთმანეთის საპირისპირო შეხედულებებს გვთავაზობენ?
მაგრამ აქვე ისმის კითხვა: როგორ უნდა განვასხვაოთ ერთმანეთისგან წმინდა მამათა ჭეშმარიტი სწავლება ამა თუ იმ მასწავლებლის კერძო შეხედულებებისგან, რომლებიც შესაძლებელია მცდარი აღმოჩნდეს? ამისათვის არსებობს სპეციალური გაგება: „მამათა თანხმობა“ (ცონსენსუს პატრუმ). წმინდა მამათა სწავლებად, განმარტებების მხოლოდ ის ნაწილი მიიჩნევა, რომლის შესახებაც მიღწეულია ყველა ან უკიდურეს შემთხვევაში, წმინდა მამათა დიდი უმრავლესობის თანხმობა. დოგმატური ხასიათის პრინციპულ საკითხებში წმინდა მამათა შორის აზრთა სხვადასხვაობა პრაქტიკულად არ არსებობს.
წმინდა მამა არ უპირისპირდება სხვა წმინდა მამას, რადგან ყველა წმინდა მამა ერთიანია სულიწმიდაში, – წერდა წმინდა იოანე დამასკელი.
ამა თუ იმ საკითხზე მამათა შეთანხმება უკვე თავისთავად ისეთ საღვთისმეტყველო აზრს წარმოადგენს, რომელსაც, თუ გსურს ეკლესიური სწავლების ერთგული დარჩე, არ შეიძლება ანგარიში არ გაუწიო. ნეტარი ავგუსტინე გვაფრთხილებს: „ვინც მამათა ერთიან აზრს უგულებელჰყობს, ის საერთოდ უარს ამბობს ეკლესიაზე“.
მეხუთე-მეექვსე ტრულის კრების 691-692 წწ. მე-19 კანონი ადგენს: „ნუმცა სხუებრ თარგმნიან მას, თვინიერ ვითარ-იგი მნათობთა ეკლესიისათა და მოძღუართა აღწერილთა თვისთა მიერ გარდამოსცეს, და უფროისღა ამათ შინა აჩუენებდინ კეთილადგამოცდილებასა თვისსა, ვიდრეღა თვისთა სიტყუათა შეწყობასა ზედა“, ანუ საღვთო (წმინდა) წერილი ახსნილი და განმარტებული უნდა იყოს წმინდა მამათა და ეკლესიის მასწავლებელთა ნაწერებთან შეთანხმებით.

3. წმინდა გადმოცემისა და წმინდა წერილის
ურთიერთმიმართება

3.1. „წმინდა გადმოცემისა და წმინდა წერილის წინარეობა“

ნათელია, რომ წმინდა გადმოცემა, წმინდა წერილზე ძველია. ვრცელ კატეხიზისში ვკითხულობთ: „ზეპირი გადმოცემა ღვთაებრივი გამოცხადების გავრცელების უძველესი საშუალება იყო… ადამიდან მოსემდე წმინდა წიგნები არ იწერებოდა. თავად ჩვენმა უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ღვთაებრივი სწავლება მოწაფეებს ცოცხალი მაგალითებისა და ზეპირი სიტყვის საშუალებით გადასცა. ასევე ზეპირი სიტყვით და არა წიგნებით ავრცელებდნენ რწმენას და ამკვიდრებდნენ ეკლესიას მოციქულები“.

ახალი აღთქმის კანონის ფორმირების პროცესში წმინდა გადმოცემა ამა თუ იმ წიგნის შინაარსის ნამდვილობის ავტორიზებული დამოწმების საშუალებას წარმოადგენდა. ამ პრინციპით, მრავალი წიგნიდან, რომელიც კანონის ნაწილად მოიაზრებოდა, ეკლესიამ ღვთივსულიერად მხოლოდ მცირეოდენი მიიჩნია, ხოლო სხვები, როგორც შეთხზულები, უარყო. კრიტერიუმს, რომლის საფუძველზეც შერჩევის პროცესი მიმდინარეობდა, წმინდა გადმოცემა წარმოადგენდა. „ღმერთის შესახებ ცოდნის პირველწყარო არც ქრისტოლოგიურია… და არც ლოგიკური (რადგან წმინდა წერილის კანონს სულიწმიდით მომქმედი ეკლესია ადგენს და ამტკიცებს). სინამდვილის ასეთ ფონზე აშკარად ვლინდება პროტესტანტებისა და სექტანტების პოზიციების უსაფუძვლობა, რომლებიც ვერ ეგუებიან ეკლესიის ავტორიტეტს, მის გადმოცემას და ცდილობენ, საკუთარი პოზიციები მხოლოდ წმინდა წერილზე ააგონ. წმინდა წერილი არ არის ღვთისშემეცნების ერთადერთი და თვითკმარი წყარო“,

3.2. „წმინდა გადმოცემა და წმინდა წერილი, როგორც ორი დამოუკიდებელი
სარწმუნოებრივი დოქტრინა (ლათინური სქემა)“

ისმის კითხვა: არის წმინდა წერილი ღვთაებრივი გამოცხადების დამოუკიდებელად, წმინდა გადმოცემისგან განსხვავებულად, შემნახავი და გამავრცელებელი სარწმუნოებრივი წყარო, თუ წმინდა წერილი წმინდა გადმოცემის სტრუქტურული ნაწილია? მეორე შემთხვევაში ბუნებრივად ჩნდება კითხვა: რა ადგილი უკავია წმინდა წერილს წმინდა გადმოცემის სტრუქტურაში.
XIX საუკუნეში და XX საუკუნის დასაწყისში რუსულ საღვთისმეტყველო მეცნიერებაში მიიჩნეოდა, რომ წმინდა წერილი და წმინდა გადმოცემა ღვთაებრივი გამოცხადების შენახვისა და გავრცელების ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ, განსხვავებულ და ურთიერთშემავსებელ ორ დოქტრინულ წყაროს წარმოადგენდა. ამ მოსაზრების შინაარსში შემდეგი საღვთისმეტყველო-ისტორიული სქემა იგულისხმებოდა: ღვთივგანცხადებული სწავლების ნაწილი, რომელიც ეკლესიამ მოციქულებისგან მიიღო, ჯერ კიდევ მოციქულთა მოღვაწეობის პერიოდში წმინდა წერილიდან იქნა აღებული. სხვა ნაწილი, რომელიც წმინდა წერილში არ იყო დაფიქსირებული, ზეპირი ქადაგების გზით გადაიცემოდა და მოგვიანებით, უკვე მოციქულთა ეპოქის შემდეგ იქნა დაფიქსირებული. ამ თვალსაზრისის მომხრეები ფიქრობდნენ, რომ სწორედ ეს ნაწილია წმინდა გადმოცემა. ეს არის ლათინთა კონ¬ცეფცია, რომელიც კონტრრეფორმაციის ეპოქაში ჩამოყალიბდა და XVI-XVII საუკუნეებში რუსულ მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებას გადმოედო. წმინდა წერილისა და წმინდა გადმოცემის შესახებ ამ გაუკუღმართებული შეხედულების დაძლევას მართლმადიდებლობა მხოლოდ XX შუა წლებში შეუდგა. „ვრცელ კატეხიზისში“ ამ საკითხთან დაკავშირებული პოზიცია ნათლად არ არის გამოკვეთილი. აქ წმინდა წერილისა და წმინდა გადმოცემის შესახებ საუბარია, როგორც გამოცხადების შენახვისა და გავრცელების სხვადასხვა მეთოდით მოქმედ ინსტიტუტებზე, მაგრამ, მეორე მხრივ, პირდაპირ არის ნათქვამი, რომ წმინდა წერილი და წმინდა გადმოცემა სარწმუნოებრივი სწავლების ორ სხვადასხვა წყაროს წარმოადგენს.  ის აზრი, რომ წმინდა წერილი და წმინდა გადმოცემა ორი ურთიერთშემავსებელი სარწმუნოებრივი სწავლების წყაროა, არაერთ ძნელადასახსნელ კითხვას ბადებს. ჯერ ერთი, ასეთ შემთხვევაში მოგვიწევდა გვეღიარებინა, რომ ვერც წერილი და ვერც გადმოცემა თავის თავში სრულად ვერ იტევს ღვთივგანცხადებულ ჭეშმარიტებას და ერთიცა და მეორეც სწავლების მხოლოდ გარკვეული ნაწილების მატარებლები არიან. ასეთი თვალსაზრისი კი კატეგორიულად ეწინააღმდეგება ძველ ეკლესიურ სწავლებას, რომლის მიხედვითაც წმინდა წერილი მთლიანად მოიცავს ყველაფერს, რაც საჭიროა რწმენისა და ღვთისმოსაობისათვის.

„მე ქედს ვუხრი წმინდა წერილის სრულყოფილებას“, – წერდა ტერტულიანე, ხოლო წმინდა ათანასე დიდი მიიჩნევდა, რომ წმინდა წერილი „თავისთავად საკმარისია ჭეშმარიტების გამოსარჩევად“. მეორე მხრივ, თუ წმინდა წერილი ისეთი სრულყოფილია, რომ მხოლოდ იგია საკმარისი ჭეშმარიტების გამოსაკვლევად, განა ლოგიკური არ იქნებოდა, რომ წმინდა წერილის სასარგებლოდ, წმინდა გადმოცემის ავტორიტეტზე უარი გვეთქვა? სწორედ ასე მოიქცნენ XVI საუკუნეში პროტესტანტები. მაგრამ, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ თავად წმინდა წერილში ამ მოსაზრების ვერანაირ მტკიცებულებას ვერ მოვიკვლევთ და, პირიქით, ეს უკანასკნელი ერთმნიშვნელოვნად მოგვიწოდებს: „როგორც გადმოგეცით, ისე ინახავთ გადმოცემას“ (1 კორ. 11:2) ან „მაშ, მტკიცედ იდექით, ძმანო, და ხელთ გეპყრათ სწავლა, სიტყვით თუ წერილით რომ გადმოგეცით“ (2 თეს. 2:15^[21]), ან კიდევ: „ო, ტიმოთე, გაუფრთხილდი, რაც მოგენდო, ერიდე უკეთურ ფუჭსიტყვაობას და ცრუმეცნიერების უკუღმართობას“ (1 ტიმ. 6:20^[22]).

3.3. წმინდა წერილი, როგორც წმინდა გადმოცემის ერთგვარი ფორმა

წმინდა წერილისა და წმინდა გადმოცემის ურთიერთმიმართების შესახებ არსებული თვალსაზრისის შეცვლის მთავარი მიზეზი ის არის, რომ XX საუკუნეში აუცილებელი გახდა წმინდა წერილის არა სარწმუნოებრივი მოძღვრების ცალკე წყაროდ ან წმინდა გადმოცემის ნაწილად მიჩნევა, არამედ მისი წმინდა გადმოცემის ერთ-ერთ ფორმად განხილვა.
როგორც არქიმანდრიტი სოფრონის სილუანე ათონელის შესახებ დაწერილ წიგნში ვკითხულობთ: „გადმოცემა თავის თავში ეკლესიის მთელ ცხოვრებას იმდენად სრულად მოიცავს, რომ თავად წმინდა წერილიც კი ამ სისრულის მხოლოდ ერთ ფორმას წარმოადგენს… წმინდა წერილი წმინდა გადმოცემაზე არც უფრო ღრმაა და არც უფრო მნიშვნელოვანი, როგორც უკვე აღინიშნა, ის მხოლოდ მისი ერთ-ერთი ფორმაა“ – ვკითხულობთ დეკანოზ ა. კნიაზევთან

3. „წმინდა გადმოცემისა და წმინდა წერილის
ურთიერთმიმართება“

 3.4. „წმინდა გადმოცემის სხვა ფორმები“

წმინდა გადმოცემას, მოციქულთა ქადაგების დასაწყისში, ზეპირი სიტყვის სახე ჰქონდა და წმინდა წერილიც სწორედ ამ ქადაგებების საფუძველზე შეიქმნა. აქვე უნდა ითქვას, რომ წმინდა წერილი არასოდეს ყოფილა ერთადერთი ფორმა, რომელშიც ღვთივგანცხადებული წმინდა გადმოცემა განხორციელდა, მის გაჩენას წინ უძღოდა და შემდეგ მასთან ერთად მინიმუმ ორი სხვა ფორმა მოქმედებდა, ესენია: რწმენის წესები (რეგულა ფიდეი) და ეკლესიურ ღვთისმსახურებასთან და ლიტურგიულ პრაქტიკასთან დაკავშირებული ლიტურგიული გადმოცემა. მოგვიანებით სხვა ისეთი ფორმებიც გაჩნდა, რომლებშიც წმინდა გადმოცემა სრულიად ბუნებრივად განთავსდა. მათ შორის ჩვენთვის უდიდესი მნიშვნელობა წმინდა მამებისა და ეკლესიის მასწავლებლების ქმნილებებს ენიჭება.

3.4.1. „რწმენის წესები“

ისტორიულად რწმენის წესები ნათლისღების საიდუმლოს აღსრულებას უკავშირდება და იგი პირველ ეტაპზე, რწმენის საკითხებში ეკლესიის თვითგამოხატვის თავისთავადი საშუალება იყო.
ეკლესიაში ამ წესების მოქმედების შესახებ თავად ახალი აღთქმა მიგვანიშნებს. მოციქული პავლე ასე მიმართავს ქრისტიანებს: „მივის ჩუენ მღდელთმოძღუარი დიდი, რომელმან განვლნა ცანი, იესუ, ძე ღმრთისაი, შევიკრძალოთ აღსარებაი იგი მისა მართლ“ (ებრ. 4:14^[23]), ასევე მოციქული თავის მოწაფე ტიმოთეს ახსენებს და მოუწოდებს: „მოიღუაწე ღუაწლი იგი კეთილი სარწმუნოებისაი, შეიტკბე საუკუნოი იგი ცხორებაი, რომელსაცა იჩინე, და აღიარე კეთილი იგი აღსარებაი წინაშე მრავალთა მოწამეთა“ (1 ტიმ. 6:12^[24]).

ტერტულიანე ამტკიცებდა, რომ „იესო ქრისტემ რწმენის ზუსტი და უცვლელი წესები ყველა ხალხისათვის იქადაგა და ამიტომ ეს წესები ყველამ უნდა გაითავისოს“.
უძველეს ეკლესიებში მოციქულთა მიერ ნათლისღებასთან დაკავშირებული აღმსარებლობის გარკვეული ფორმულირებების შინაარსში არსებული უმნიშვნელო განსხვავებების მიუხედავად, ასახული იყო თავად იესო ქრისტესგან მომდინარე ერთიანი სამოციქულო რწმენა. უდავოა, რომ ნიკეა-კონსტანტინოპოლის რწმენის სიმბოლოსაც, რომელიც I და II მსოფლიო კრებებზე ჩამოყალიბდა, საფუძვლად სწორედ ეს წესები დაედო. ისტორიულად, ეკლესიის საჭიროებიდან გამომდინარე, ქცევის წესები თანდათანობით ვითარდებოდა და ივსებოდა. მას მუდმივად ემატებოდა მსოფლიო კრებებზე სარწმუნოებრივი საკითხების დამაზუსტებელი ახალი წესები. ამდენად, რწმენის წესებში შემავალი დოგმატური შინაარსის ყველა განსაზღვრება ერთმანეთთან განუყოფლად არის დაკავშირებული და ისინი ერთიან ღვთივგანცხადებულ ჭეშმარიტებას შეადგენენ.

ასევე საერთო შინაარსი აქვთ რწმენის წესებსა და წმინდა წერილს, ისინი ერთმანეთისგან მხოლოდ ფორმით განსხვავდებიან. თუ წმინდა წერილი ღვთივგანცხადებულ ჭეშმარიტებას, გამოხსნის საიდუმლო განგებულების ისტორიად წარმოგვიდგენს, რწმენის წესებში „ჭეშმარიტების რწმენა“, ანუ „ძველ და ახალ აღთქმაში აღწერილი ღვთივმოსაობა, მოკლე და ლაკონური ფრაზებით არის მოწოდებული“.

3.4.2. „ლიტურგიული გადმოცემა“

რადგან ეკლესიის არსი სწორედ ღვთისმსახურებასა და საიდუმლოებებში ვლინდება, ამიტომ სწორედ საიდუმლოებები და ღვთისმსახურებაა ეკლესიური ცხოვრების გული და ფილტვები, ხოლო ლიტურგიული ცხოვრება ის იდუმალი ეკლესიური წიაღია, რომელშიც ქრისტიანული წმინდა გადმოცემა მთლიანად არის გადმოცემული. ქრისტეში ცხოვრების მადლი მორწმუნეებს უწყვეტად და მთელი სისრულით სწორედ ეკლესიაში მიეწოდებათ. საიდუმლოში მონაწილეობის გარეშე შეუძლებელია ქრისტიანის სულიერი ცხოვრების სწორად ორგანიზება, რადგან რწმენის სიწმინდის გარანტია საიდუმლოში მონაწილეობაა. ამ თვალსაზრისის საერთო პრინციპი, ჯერ კიდევ III საუკუნეში, რომის პაპმა კალესტინემ ჩამოაყალიბა და მასში: „რწმენის კანონი ლოცვის კანონით განისაზღვრება“.

ეკლესიური საიდუმლოებები და მღვდელმსახურება, ლოცვა და გალობა სარწმუნოებრივი შინაარსით არის აღვსილი. ამიტომ, ლიტურგიულ გადმოცემაში მხოლოდ მადლმოსილებით კურთხევის მემკვიდრეობითობა და ამ მემკვიდრეობითობის უწყვეტად მოქმედება არ უნდა ვიგულისხმოთ. ქრისტიანული ღვთისმსახურების ხასიათის შესახებ მამა გიორგი ფლოროვსკი წერდა: „ქრისტიანული ღვთისმსახურება თავისი ბუნებით, საწყისშივე დოგმატურია და იგი არ არის ლირიკული ხასიათის მატარებელი…, ხოლო ადამიანური თვალსაზრისით, ღვთისმსახურება, უწინარეს ყოვლისა, აღმსარებლობითი და სარწმუნეობრივია“…
შინაარსით ლიტურგიული გადმოცემა არც მოციქულთა გადმოცემისა და არც წმინდა წერილისგან არ განსხვავდება. წმინდა ირინეოს ლიონელი აღნიშნავდა, რომ „ჩვენი… სწავლება ევქარისტიასთან არის თანხვედრილი და თავის მხრივ ევქარისტია, სწავლებას ადასტურებს“.
წმინდა ბასილი დიდი წერდა: „ჩემი რწმენა… ყოველთვის უცვლელია, რადგან… როგორც გვწამს, ისევე ვადიდებთ“.
მართლმადიდებლურ საეკლესიო ლიტერატურაში და „აღმოსავლეთის კათოლიკე ეკლესიათა პატრიარქების ეპისტოლეში მართლმადიდებლური რწმენის შესახებ“, ნათქვამია: „ყველა წიგნი შეიცავს საღსა და ჭეშმარიტ ღვთისმეტყველებას და აერთიანებს ჰიმნებს, რომლებიც ან გამოკრებილნია საღვთო წერილიდან, ანდა შექმნილნია სულიწმიდის შთაგონებით, ასე რომ, ჩვენი საგალობლები მხოლოდ სხვა სიტყვებით გვამცნობენ იმას, რასაც თავად საღვთო წერილი, და ჩვენც ფაქტობრივად იმავეს ვგალობთ, რასაც წერილი“.

3.5. „წმინდა წერილი, როგორც წმინდა გადმოცემის უმთავრესი ფორმა“

ამრიგად, არ უნდა ვიფიქროთ, რომ წმინდა წერილი, რწმენის წესები და ლიტურგიული გადმოცემა წმინდა გადმოცემის ურთიერთშემავსებელი ნაწილებია, ესენი ერთიანი გადმოცემის ურთიერთშესატყვისი შინაარსის მქონე, ერთმანეთთან განუყრელად დაკავშირებული ფორმებია. შეიძლება ითქვას, რომ წმინდა წერილი ღვთივგანცხადებულ ჭეშმარიტებას გვახარებს, რწმენის წესები თავისი დოქტრინული ფორმით გვმოძღვრავს, ხოლო ღვთისადმი ლოცვა და ღვთის დიდება ეკლესიაში ლიტურგიული ცხოვრების პროცესში მიმდინარეობს.
ყველა ფორმასთან შედარებით, რომელშიც გადმოცემის ხორცშესხმა ხდება, ჩვენთვის უმნიშვნელოვანესი წმინდა წერილია. არქიმანდრიტი სოფრონი წმინდა წერილის უპირატესობის ორ მიზეზს ასახელებს:
„ეს ფორმა, როგორც შენახვის, ისე გადმოცემის თვალსაზრისით, ყველაზე მოხერხებულია“…
წმინდა ფილარეტ მოსკოველის სიტყვებით: „ყველაზე უცვალებელი და ღვთის სულის გამორჩეულად შემნახველი, გადმოცემის მყარი სახე – ღვთივსულიერი წმინდა წერილია“.
წმინდა წერილი „სარწმუნოებრივი სწავლების ერთადერთი ფორმაა, რომლის შესახებაც სრული დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენთვის ხელმისაწვდომ ჭეშმარიტების სისრულესთან ის არანაირად არ სცოდავს. ყველაფერზე უფრო სრულად და სწორად მასშია გამოხატული ღვთის მიერ განხორციელებული ადამიანის გამომხსნელი ქმედება“.
„ვრცელი კატეხიზისის“ მიხედვით, წმინდა წერილი იმისთვის მოგვეცა, რათა „ღვთაებრივი გამოცხადება სრულად და უცვლელად შენახულიყო“.
ამიტომ „მას შემდეგ, რაც ქრისტიანული სწავლება წმინდა წიგნებში განთავსდა, იმისათვის, რათა ამ ღვთივსულიერ სწავლებაში არსებული საგნებისა და ნაწილების არა მხოლოდ შინაარსი, არამედ სიტყვები და გამოთქმებიც სწორად და უცვალებლად შენახულიყო, წმინდა ეკლესიამ გარკვეული ტრადიცია და წესი გამოიმუშავა და ეს წესი საშუალებას იძლევა, ყოველივე სწორედ ამ წმინდა წყაროდან იქნეს აღებული“.
გარდა ამისა, წმინდა წერილის საშუალებით მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების სისწორის „შემოწმება მუდმივად მიმდინარეობს“.

3.6. „მაშინ, როდესაც ჩვენ გაგვაჩნია წმინდა წერილი, რატომ უნდა მივსდიოთ წმინდა გადმოცემას?“

დაწერილია: მაშინაც კი, როდესაც ჩვენ წმინდა წერილი გაგვაჩნია, სამი მიზეზის გამო უნდა „შევიკრძალოთ აღსარებაი“.
ა) წმინდა გადმოცემა ისეთ მასალასაც მოიცავს, რაც შეუძლებელია ჩაიწერო, ესენია: სულიერი გამოცდილება, რომელიც პირადი მაგალითით გადაიცემა და მადლმოსილებით აღვსილი კურთხევა, რაც საიდუმლოთა მიმდინარეობის პროცესში ხორციელდება.
ბ) „წმინდა წერილის სწორად გასააზრებლად“: სადავო არ არის, წმინდა წერილი თავის თავში სრულად მოიცავს ყველა ელემენტს, რაც აუცილებელია ღვთივგანცხადებულ ჭეშმარიტებისა და ჭეშმარიტი რწმენის შესანარჩუნებლად. თუმცა იმისათვის, რომ წმინდა წერილში თავმოყრილი საგანძურის გამოყენება შევძლოთ, მხოლოდ დაზუსტებული ტექსტი საკმარისი არ არის, წმინდა წერილი სწორად უნდა გვესმოდეს, ამიტომ საჭიროა მისი შესაბამისი განმარტება ხელმისაწვდომი იყოს.
წმინდა წერილის სიღრმეების შესაცნობად მხოლოდ ადამიანური გონი საკმარისი არ არის, ამის ნათელი დასტური პროტესტანტიზმის ისტორიაა. მათ უარყვეს წმინდა გადმოცემის ავტორიტეტი და მრავალრიცხოვანი პროტესტანტული დენომინაციები ერთი და იგივე წმინდა წერილის ტექსტის სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაციის გამო სხვადასხვა დასკვნებამდე მივიდნენ და ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ.
წმინდა გადმოცემის ფორმები ერთმანეთთან მჭიდროდაა დაკავშირებული. რწმენის წესები წმინდა წერილთან მიმართებაში სახელმძღვანელოს, განმარტებისათვის აუცილებელ გასაღებს წარმოადგენს (ტრადიტიო ინტეპერატა). ლიტურგიულ ცხოვრებაში, ღვთაებრივი მადლი საიდუმლოებების განხორციელებების პროცესში გადაიცემა და როგორც დაწერილია: მაშინ იხსნება გონება, რათა შეცნობილ იქნეს წერილი (ლუკ. 24:45^[25]). წმინდა მამების ქმნილებების სახით ჩვენ გაგვაჩნია ბიბლიის ტექსტების განმარტების უწყვეტი ტრადიცია.
ამიტომ: როდესაც „გონს წმინდა წერილის შემეცნებისკენ მივაპყრობთ“, უნდა გვახსოვდეს, რომ „წმინდა წერილი ერთიანი წმინდა გადმოცემიდან არის აღებული და მისი ნამდვილი შინაარსის გაგება, თუ არა წმინდა გადმოცემის დახმარებით, არანაირი მეცნიერული გამოკვლევებით არ იქნება შესაძლებელი“.
წმინდა ბასილი დიდი წერდა:
„თუ გავბედავთ და უარს ვიტყვით, თითქოსდა არც თუ მნიშვნელოვან დაწერილ ტრადიციებზე, უმთავრესად უეჭველად სახარება დაზარალდება, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მოციქულთა ქადაგებიდან მხოლოდ სახელწოდება შემოგვრჩება“.
გ) „იმისათვის, რომ სწორად აღვასრულოთ საიდუმლოებები, იმ წმინდა სახით უნდა შევინარჩუნოთ წმინდა წესები, როგორც ისინი დასაწყისში მოგვეცა“.
საეკლესიო საიდუმლოებები და წმინდა მღვდელმოქმედებები ფორმისა და შინაარსის ერთობლიობას წარმოადგენენ. საიდუმლოებების განხორციელებების დროს, რაც ხილულ ფორმაში ან წესში მიმდინარეობს, მორწმუნე მადლმოსილ ძღვენს იღებს და ეს პროცესი ამ საიდუმლოს შინაგანი უხილავი მხარეა. მიუხედავად ამისა, წესი არ უნდა იქნეს აბსოლუტიზებული. უნდა გვახსოვდეს, რომ წესი დოგმატი არ არის. წესი შეიძლება იცვლებოდეს. მაგრამ წესის ფორმა თავისთავად საიდუმლოა და იგი შინაარსთან პირდაპირ არის დაკავშირებული. ამიტომ წესის შეცვლასაც თავისი გარკვეული საზღვრები გააჩნია: ერთი და იგივე საიდუმლო შეიძლება სხვადასხვა წესით შესრულდეს, მაგრამ არ შეიძლება მას ნებისმიერი სახე მიეცეს. წესს ორმაგი მნიშვნელობა აქვს:
–  წესის საშუალებით მორწმუნე ღვთაებრივი მადლის მოზიარე ხდება;
– საიდუმლოს განხორციელების პროცესში ღვთაებრივი მადლის მიღებისა და გათავისებისათვის წესმა მორწმუნის სამშვინველი, ანუ პიროვნული სული უნდა შეამზადოს.
თუ წესში განხორციელებული ცვლილება დასაშვებ ნორმებს გასცილდა, საწესო ფორმასა და მის დანიშნულებას შორის კავშირი გაწყდება და საიდუმლოს დარღვევა დაიწყება. ამ მდგომარეობაში წესი ვეღარ შეასრულებს თავის დანიშნულებას და პირიქით, საიდუმლოს აღსრულებისა და, შესაბამისად, ადამიანის მიერ მადლის მიღებისა და გათავისების პროცესის ხელისშემშლელი გახდება. წესის შემდგომი დეფორმაცია საიდუმლოს და მის ქმედითუნარიანობას საბოლოოდ ანგრევს. მაგალითად, თუ ნათლობის საიდუმლოს განხორციელების დროს არ განხორციელდა წყალში სამჯერადი შთაფლვა, აზრს დაკარგავს მომდევნო სიტყვები („ინათლება მონა ღვთისა (სახელი). სახელითა მამისათა. ამინ. და ძისათა. ამინ. და სულისა წმინდისათა. ამინ“) შესაბამისად, საიდუმლო ვერ აღესრულება.

4. „ღვთაებრივი გამოცხადება და ეკლესია“

წმინდა გადმოცემის ადრესატი ეკლესიაა. მოციქულები, რომლებიც ქრისტეს შუამდგომლობით ღვთივგამოცხადებულ ჭეშმარიტებას ეზიარნენ, ამ მადლს ცალკეულ ინდივიდუმში კი არა, ეკლესიაში ავრცელებდნენ. წმინდა მღვდელმოწამე ირინეოს ლიონელი წერდა: „არ არის საჭირო ჭეშმარიტების სხვაგან ძიება, რადგან ის ეკლესიაში სუფევს. ჭეშმარიტება და ყველაფერი, რაც ჭეშმარიტებას უკავშირდება, როგორც უძვირფასესი განძი, სწორედ ეკლესიაში ჩაიდო – ისე, რომ ყოველმა ადამიანმა ეკლესიაში შეძლოს და ამ უშრეტ სიცოცხლის წყაროს დაეწაფოს, რადგან სწორედ ეკლესიაა ცხოვრების კარიბჭე“ („წვალებათა წინააღმდეგ“, წიგნი III, თავი 4).

4.1. ეკლესია – „წმინდა გადმოცემის საიმედო შესანახავი“

„ვრცელი კატეხიზისი“ შეკითხვას, „არსებობს თუ არა წმინდა გადმოცემის საიმედო საცავი?“, ამგვარად პასუხობს: „ყოველი ჭეშმარიტი მორწმუნე, რომელშიც რწმენა ერთიანი და მიმღეობითი წმინდა გადმოცემისგან არის დამკვიდრებული, ღვთის მადლით, თავის თავში უკვე ეკლესიისა და წმინდა გადმოცემის საიმედო შესანახავია… “
ეკლესია არ არის გარკვეულ ადამიანთა საზოგადოება, ის ღმერთისა და კაცის ერთობლივი ორგანიზმია. ეკლესიის თავი იესო ქრისტეა და მასთან, როგორც საკუთარ საწყისთან გაერთიანებული მორწმუნეები, ერთიან სულიერ სხეულს ქმნის, ცალკ-ცალკე ყოველი მორწმუნე ამ სხეულის ნაწილებს წარმოადგენენ.
„თქუენ ხართ ხორცნი ქრისტესნი და ასონი ასოთა მისთაგანნი“ (1 კორ. 12:27^[26]), – გვასწავლის მოციქული პავლე.
ამიტომ წმინდა გადმოცემის შემნახველი არა მხოლოდ იერარქი და სწავლული ღვთისმეტყველი, არამედ „ყოველი ჭეშმარიტი მორწმუნეა“. „აღმოსავლეთის პატრიარქთა ცირკულარში“ (1848 წ.) ვკითხულობთ:
„ჩვენთან ვერც პატრიარქები და ვერც კრებები ახალს ვერაფერს შემოიტანდნენ, რადგან სარწმუნოების სიწმინდის დამცველი არის თვით ეკლესიის სხეული, ანუ ხალხი, რომელიც ყოველთვის საკუთარი რწმენის, მამების რწმენის შესაბამისად შენახვის სურვილს ავლენს…“

რა თქმა უნდა, სწავლების სიწმინდის შენახვა ეკლესიის გარეთაც არის შესაძლებელი, მეტიც, შეიძლება შეეცადო, მთელი შენი ცხოვრება სწავლებას შეუსაბამო, მაგრამ ეკლესიის მიღმა არც მადლის მიღება და არც კურთხევაა შესაძლებელი, ამის გარეშე კი სწავლების სწორად გაგებაც და სულიერი ცხოვრების ნამდვილი გამოცდილების მიღება ადამიანისთვის შეუძლებელია, „რამეთუ წიგნი მოაკუდინებს, ხოლო სული აცხოვნებს“ (2 კორ. 3:6). ამიტომ, ერთმნიშვნელოვნად შეიძლება ითქვას, რომ მხოლოდ ეკლესიას გააჩნია ის საშუალებები, ანუ საიდუმლოებები, რომლითაც მადლი გადაიცემა.
„ეკლესია არა მხოლოდ ადგილია, სადაც ღვთაებრივი სახარება და სამოციქულო რწმუნებულება ინახება; ეს არის ადგილი, სადაც თავად ქრისტე განაგრძნობს თავის გამომხსნელ მოქმედებას, ხოლო ნუგეშინისმცემელი, სული ჭეშმარიტებისა, „რომელი მოავლინოს სახელითა ჩემითა მამამან, მან გასწაოს თქუენ ყოველი და მოგახსენოს თქუენ ყოველი, რაოდენი გარქუ თქუენ“, – ბრძანებს უფალი (იოან. 14:26).
ვ. ლოსკი წმინდა გადმოცემას „ჭეშმარიტების აღქმის ერთადერთ საშუალებას უწოდებს“, რადგან გადმოცემაა სულიწმიდას ცხოვრება ეკლესიაში, ეს ცხოვრება ყოველ მორწმუნეს ჭეშმარიტების მისსავ ნათელში შესმენის, მიღების და შეცნობის საშუალებას ანიჭებს, ამგვარი შეცნობა ადამიანის მიერ ჩვეულებრივად, გონით შესმენას არ წარმოადგენს“.
ამიტომ ბრძანებს პავლე მოციქული: „არს ეკლესიაი ღმრთისა ცხოველისაი, სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისაი“ (1 ტიმ. 3:15).

4.2. „ეკლესია – წმინდა წერილის ერთადერთი სწორად  განმმარტებელი“

ეკლესია, როგორც წმინდა გადმოცემის სანდო დამცველი, ბუნებრივია, წმინდა წერილის სწორად განმარტების ერთადერთი საიმედო შემნახველიც არის. „აღმოსავლეთის პატრიარქთა ცირკულარში“ ნათქვამია: „წმინდა წერილი ღვთივშთაგონებული წიგნია; ამიტომ ჩვენ ის შეუსიტყვებლად უნდა მივიღოთ, და არა როგორღაც ჩვენებურად, არამედ ზუსტად იმგვარად, როგორც განგვიმარტა და გადმოგვცა კათოლიკე ეკლესიამ. „მსოფლიო ეკლესიას“ არც შეცოდება, არც მოტყუება და არც ის შეუძლია, რომ თვითონ მოტყუვდეს, ის, ღვთაებრივი წერილის მსგავსად, უცდომელი და მარად მართალია“.
სულიწმიდა „ყოველთვის საიმედოდ მოღვაწე მამებისა და ეკლესიის მასწავლებლების საშუალებით მოქმედებს, ამიტომ ეკლესია დაცულია ყოველგვარი ცდომილებისაგან“.

„რადგან მიზეზი ერთისა და მეორისა სულიწმიდაა, ჩვენ გვწამს, რომ კათოლიკე ეკლესიას ღვთაებრივ წერილზე ნაკლები ძალა არ გააჩნია, ამიტომ სულერთია, წერილი იქნება შენი განსწავლის წყარო თუ მსოფლიო ეკლესია… “
ეკლესიას თავისი სწავლება თავისთავად გააჩნია და ის უშუალოდ წმინდა წერილიდან არ მომდინარეობს, ამიტომ ჭეშმარიტებას ეკლესიური კაცი ეკლესიაში ეზიარება. ეკლესია თავად არის წყარო. თუ რაიმე დოგმატის განხილვის პროცესში ეკლესია ბიბლიის ამა თუ იმ ფრაგმენტს იყენებს, ეს არა დოგმატის დასადგენად, არამედ დოგმატის განმარტებისათვის, მისი ნამდვილობისა და შეურევნელობის მტკიცებულებად ხდება.

ბიბლია – საეკლესიო წიგნია, ის ეკლესიის მიერაა შექმნილი და მისი არსებობა მხოლოდ ეკლესიაშია შესაძლებელი.
„წმინდა წერილში შემავალი წიგნები, ერთ-ერთ იმ საშუალებას წარმოადგენს, რომლის დახმარებითაც ეკლესიაში მორწმუნეებზე ღვთაებრივობით მადლმოსილი ძალა გადმოედინება. ღვთის მადლი მხოლოდ ეკლესიურ სხეულს ასაზრდოებს, ამიტომ მხოლოდ ეკლესიურ სივრცეში შეიძლება ხორციელდებოდეს წმინდა წერილის აზრი და დანიშნულება“, – წერდა ეპისკოპოსი ილარიონი (ტროიცკი). ეკლესიის მიღმა დარჩენილი ბიბლია უბრალოდ ისტორიული დოკუმენტების კრებულის სახეს იღებს. რაც შეეხება ბიბლიის წიგნების წმინდა სტატუსს, ის მხოლოდ ეკლესიურ სივრცეში დაცულ წმინდა გადმოცემასთან ერთად მოქმედებს.
„რომ არ მაგულიანებდეს კათოლიკე ეკლესიის ავტორიტეტი – მე სახარებას ვერ შევიგონებდი, – წერდა ნეტარი ავგუსტინე“ (ციტატა ა. ვედერნიკოვის მიხედვით).

5. „რას ნიშნავს გადმოცემის შესწავლა?“

შეუძლებელია წმინდა გადმოცემა გარედან შეისწავლო. წმინდა გადმოცემა შინაგანად, უშუალოდ გადმოცემისას შეიმეცნება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, გადმოცემის შესწავლას „საეკლესიო კულტურის ძეგლების“ შესწავლის პროცესი ჩაენაცვლება, ანუ შესწავლის საგნად „გადმოცემა კი არა, ის გადაიქცევა რაც, ასე თუ ისე, გადმოცემაში ცხოვრების დროს მრევლის მიერ იქმნებოდა“.
სხვაგვარად: გამოვა ისე, რომ ჩვენ შევისწავლით „არა თავად მდინარეს, არამედ იმ, თუნდაც ოქროს ქვიშებს, რომელსაც მდინარის წყალი თავის კალაპოტში ტოვებს“.

წმინდა გადმოცემა მხოლოდ მასში მიმდინარე სულიერი ცხოვრების პროცესში შეისწავლება. იმისათვის, რათა გადმოცემა შეისწავლო, აუცილებელია მოქმედი გადმოცემის მსვლელობაში, ანუ ეკლესიაში მკვიდრობდე.
„მთელი თავისი სისრულით გადმოცემის მტვირთველს, კათოლიკე ეკლესია წარმოადგენს. იმისათვის, რათა ჩაწვდე და გაითავისო გადმოცემა ან უნდა იყო ეკლესიაში, ან მთლიანად უნდა უნდა ცხოვრობდე ეკლესიურად“, – წერდა დეკანოზი გიორგი ფლოროვსკი.

ქრისტიანის ცხოვრების მიზანი გადმოცემის შეთვისებაა, ეს კი ნიშნავს, იყო გადმოცემის ცოცხალი მატარებელი და წარმოადგენდე ღვთივგანცხადებული ჭეშმარიტების უწყვეტი ჯაჭვის ცოცხალ რგოლს. დეკანოზი ოლეგ დავიდენკოვი
თარგმნა: როლანდ-რომილე ჩხეიძემ